Voor de tweede keer in successie kunnen jonge en oudere Zaandijkers en streekgenoten (m/v) hardlopend over 1000 meter Lagedijk in Zaandijk, tussen gemaal ‘t Leven en molen De Bleeke Dood. Dit jaar vindt het unieke prestatieve en recreatieve hardloopevenement plaats op zaterdag 6 mei, tussen 14.00 en 15.00 uur.De organisatie is weer in sportieve en deskundige handen van Atletiekvereniging ZaanlandenZaandijk Leeft!
Het 1000 meter lange parcours over de Lagedijk begint bij de Herderskindstraat in Oud Zaandijk Noord en eindigt bij het Schoolpad. Aan het evenement kunnen zowel wedstrijdatleten als recreanten -jong en oud- deelnemen.
Het startschot voor alle deelnemers –de wedstrijdatleten voorop- klinkt om exact 14.20 uur. De finish(klok) is ter hoogte van het Schoolpad. De Lagedijk wordt tijdelijk tussen 14.15 en 14.45 uur afgesloten voor alle verkeer, evenals de zijstraten, -lanen en -paden aan de Lagedijkkant. Het deelnemersveld kan dan veilig de 1000 meter afleggen.
Sta ook aan de start van deze leuke en sportieve uitdaging!
Klik op de foto voor een snelle filmische impressie van ‘De 1000’ in 2022
De deelname is GRATIS. Je kunt je op 6 mei inschrijven nabij de startlocatie op het schoolplein van basisschool De Werf vanaf 13.30 uur. Je krijgt dan een rugnummer (incl. veiligheidsspelden). We verwachten veel deelnemers, dus zorg dat je er op tijd bij bent! Kom bij voorkeur lopend of op de fiets naar het evenement. Zo wordt parkeeroverlast in de omgeving voorkomen.
De organisatie zorgt verder voor: – De techniek en voldoende bemensing op het parcours van start tot finish – Verkeersregelaars – EHBO’ers – Een mooie prijs voor de snelste man en vrouw*) – Vervoer om kleding, trainingspakken en dergelijke naar de finish-locatie te brengen – Vermelding van het evenement in de hardloopagenda van de Koninklijke Nederlandse Atletiek Unie – Publiciteit via diverse websites en sociale media
We zien je graag op 6 mei aan de start van de tweede 1000 van Zaandijk!
*) Het parcoursrecord bij de mannen staat op naam van Axel Vink (Zaandam). Hij liep de 1000 meter in een tijd van welgeteld 2 minuten en 41 seconden. Eline Langeveld (Zaandam) was de snelste vrouw. Zij liep het parcours van start tot finish in een tijd van 3 minuut 17.
Aanmelden voor de Zaandijker ‘Kaike & Koiere’ Jaarmarkt 2023
Zaandijk Leeft! organiseert dit jaar op 26 augustus -van 10.00 tot 17.00 uur- weer de oergezellige Zaandijker ‘Kaike & Koiere’ Jaarmarkt op de Lagedijk in Zaandijk. We combineren dit jaar de markt op één dag voor bedrijven, verenigingen, stichtingen en particulieren. We rekenen daardoor dit jaar weer op een vólle Lagedijk, tussen de Guisweg en de Zaandijkersluis!
Van de Guisweg tot de Willem Dreeslaan kun je als zakelijke standhouder je producten verkopen. Ter hoogte van de Willem Dreeslaan is een ‘Foodplein’ en vanaf daar tot de Zaandijkersluis kun je als particulier dit jaar je spullen dus weer verkopen op de Lagedijk!
Ben jij die ondernemer met een uniek product, dienst of anderszins? Of wil je jouw vereniging of stichting promoten? Reserveer dan in onze WEBWINKEL een of meerdere standplaatsen op onze Jaarmarktmet of zonder marktkraam (4 mtr).
Ben je een particuliere verkoper en wil je graag op de Kaike & Koiere Markt staan? Reserveer dan in onze WEBWINKEL een plaats met of zonder marktkraam (4 mtr).
Reserveren: vanaf heden tot en met 18 juni 2023
De organisatie wijst de plekken toe en plaatst de marktkramen.
De organisatie behoudt zich het recht om deelnemers te selecteren indien meerdere deelnemers hebben ingeschreven met eenzelfde dienst en/of product. Dit om een gevarieerd aanbod op de markt te behouden.
Schrijf je snel in want er is een beperkt aantal plaatsen beschikbaar en OP=OP! Alvast een beetje voorpret? Kijk dan in het fotoalbum van de vorige Jaarmarkt.
We zien je graag terug op 26 augustus op onze Zaandijker Kaike & Koiere Jaarmarkt 2023. Het Team Zaandijker Jaarmarkten: Cynthia, Rob, Patrick, Leo & Sanne
*) ATTENTIE!:Het kan zijn dat u een mail gestuurd hebt naar het (oude) mailadres info@zaandijkermarkten.nl en op antwoord wacht. Helaas is de mailbox gesloten, waardoor we uw mail niet kunnen beantwoorden. Wij verzoeken u om uw vraag opnieuw naar het nieuwe E-mailadres info@zaandijkleeft.nl te mailen. We geven u dan zo snel mogelijk antwoord. Onze excuses voor het eventuele ongemak.
‘Zinnenprikkelend’ is de titel voor de jubileumexpositie van stichting Het Weefhuis* aan de Lagedijk in Zaandijk. Na 20 jaar exposities voor zienden, wil het bestuur iets doen voor mensen met een visuele beperking. Vanaf 31 maart staat Het Weefhuis 10 dagen lang in het teken van de vijf zintuigen. Speciaal voor mensen met een visuele beperking, maar vooral ook voor iedereen die zich wil laten verrassen.
Doel is via voelen, horen, ruiken, proeven en zien, verbindingen te leggen tussen kunst en het publiek, door middel van een expositie, lezingen, voorstellingen, concerten, gedichten, proeverijen, voel- en geluidsexperimenten. Alle activiteiten zijn gratis toegankelijk.
Speciaal voor mensen met een auditieve of visuele beperking wordt een wandeling in Oud Zaandijk georganiseerd. Jan Duijvis, al jarenlang vrijwilliger ‘zakelijk verhuur’ en samensteller van de dorpswandeling, vertelt: “Onlangs heb ik samen met een getrainde gids voor mensen met een auditieve beperking en een doventolk een proefwandeling gemaakt. Kunstenaar Anja Kaaijk liep ook mee met haar geleidehond.”
De wandeling begint bij Het Weefhuis, waarna als eerste het Honig Breethuis wordt aangedaan. Vervolgens loopt de route langs het voormalige gemeentehuis van Zaandijk, de koopmanshuizen, de voormalige fabriekspanden en het oudste houten huis van Zaandijk (1626) tot aan de Zaandijkersluis. Tot slot gaan de deelnemers via het Hazepad naar Domineestuin.
Jan Duijvis over de ervaringen: “De ‘proefpersonen’ waren enthousiast en vonden het een prachtige en leerzame wandeling. Tijdens de 10-daagse is er een wandeling onder leiding van een gids op 5 en 7 april, aanvang 13.00 uur. Mensen kunnen zich aanmelden op stadswandeling@orenenogentekort.nl.”.
Stichting Het Weefhuis Stichting Het Weefhuis heeft zich in 2003 ten doel gesteld Het Weefhuis voor openbaar gebruik te behouden, door het te exploiteren als cultureel centrum, waarbij het begrip ‘cultuur’ breed moet worden opgevat. Daartoe heeft de stichting het pand overgenomen van gemeente Zaanstad. De naam Weefhuis heeft zo een nieuwe betekenis gekregen. Zoals het weven van kleine draadjes het begin is van een mooi tapijt, zo dragen alle activiteiten bij tot de veelkleurige culturele kaart van de Zaandijk en de Zaanstreek. Lia Konijn, penningmeester bij de stichting, over ‘haar’ Weefhuis: “Naast de vele exposities van beeldend kunstenaars in de weekenden worden er door de week bijeenkomsten gehouden door organisaties, clubs en verenigingen van allerlei aard. Daarnaast wordt het pand benut als ruimte tijdens de zomer- en kerstactiviteiten in Zaandijk, als ruimte voor workshops, voor lezingen, kleine concerten en als theater voor kindervoorstellingen. Kortom, een breed spectrum van culturele bezigheden.”
Programma ‘Zinnenprikkelend’ Van 31 maart t/m 10 april kunt u op bijna alle dagen uw zintuigen laten prikkelen, ‘s middags van 13.00 uur tot 17.00 uur en ‘s avonds vanaf 20.00 uur. Bij een aantal activiteiten is de toegang beperkt en moeten belangstellenden zich aanmelden: zinnenprikkelend@hetweefhuis.nl. Helaas is Het Weefhuis niet rolstoeltoegankelijk.
Expositie geurambassadeur Claudia de Vos Op (bijna) alle dagen is het olfactorisch wandtapijt ‘Touch of Nature’ van Claudia de Vos* te zien, te ruiken en te voelen.
Het wandtapijt is gemaakt van 100% wol, geverfd met hibiscusbloemen en geurend naar vers gemaaid gras. Het heeft verschillende voel-structuren: geluste en opengesneden polen, van zeer zacht (alpaca) tot ruig (schaap). Er is niveau verschil in het tapijt waardoor ook lijnen goed te voelen zijn. Het is onweerstaanbaar om, zeker als je neus na het ruiken er al zo dicht op zit, het tapijt aan te willen te raken.
Naast de expositie zijn er tal van andere activiteiten, waar onder proeverijen, lezingen, optredens van de stadsdichters en muziek. Hans van Deelen treedt op met liedjes van Jules de Corte en Cornelis Vreeswijk. Een ensemble van Fluxus geeft een concert. Er is een ei-proeverij, Katrien van Klaveren maakt een eetbaar schilderij. Levenskunstenaar en – dichter Adriaan Bosboom draagt voor. Vertoning van een film voor en over Zaanse kunstenaars door stadsarchivaris Frans Hoving, met commentaar van kunsthistoricus Henk Heijnen. In het Orkaan-café wordt met politici gesproken en is er muziek.
De lijst met deelnemers en het volledige programma met ‘wie, wat, wanneer’ tijdens de 10-daagse vindt u op de website van Het Weefhuis.
*) Claudia de Vos Na het voltooien van haar opleiding aan de kunstacademie (HKU) is Hilversumse Claudia de Vos met name bezig geweest met beeldende kunst en de commerciële toepassingen daarvan in de media. Door de jaren heen heeft zij een steeds grotere interesse gekregen in de werking van zintuigen, waarbij de reukzin, natuurlijke geuren en geurbeleving haar grootste fascinatie had. Inmiddels is dit het hart geworden van de beeldende kunst die zij maakt. Installaties en objecten met geur waarin de psychologische werking en symboliek van geur steeds een prominente plaats inneemt.
*) Het Weefhuis Het Weefhuis is omstreeks 1650 gebouwd, heeft de eerste twee eeuwen van zijn bestaan de functie gehad als papierpakhuis. Over de oorsprong van de naam Het Weefhuis moeten wij gissen. Waarschijnlijk komt de naam van de papiervormen makerij. Hier werden schepvormen op een soort weefgetouw gemaakt. In 1872 werd het pand verbouwd als woonhuis door een verdieping erop te plaatsen. In 1960 werd de bewoning beëindigd en werd de toenmalige zelfstandige gemeente Zaandijk de eigenaar.De gemeente Zaanstad verhuurde vanaf 1974 het pand aan diverse instellingen. Sinds 2003 is de stichting Het Weefhuis beheerder en gebruiker.
‘Wat moet dat worden?’, zei Peter en keek zijn vriend Andries met een verbaasde blik aan. “Wat moet het worden? Zie je dat dan niet?” ‘Nou nee, niet echt.’ “Dit is kunst, jongen.” ‘Dat geloof ik graag, maar ik zie niet wat het voorstelt.’ “Zielig jongen, je bent niet in staat om iets expressiefs te herkennen”, reageerde Andries verontwaardigd. Peter barstte in lachen uit.
Het begin van een nieuw ‘typisch Gerrit’ verhaal. Een verhaal over vriendschap, creatieve ambities en een klein dorp in rep en roer. Veel leesplezier met ‘Een beeld in het dorp’ van Zaandijker Gerrit van den Nieuwendijk.
Duim, keel, neus, oor, pink en pols. Het zijn woorden die vakdocent Rob Leijenaar behandelt tijdens de basiscursus Nederlands voor nieuwkomers. Naast ‘ons lichaam’ behandeld Rob al vertellend en vragen stellend ook woorden die te maken hebben met bijvoorbeeld ons koningshuis -“Hoe heet de vrouw van onze koning?”- onze familie en in de keuken. Zelfs ‘politieke’ woorden –“Wie is de baas in ons land”- komen aan bod.
Op uitnodiging van het ‘T-Huis’ bezoek ik een cursusochtend in het muziekgebouw van Zaandijk Fanfare Corps in Rooswijk en ervaar als geboren Nederlander aan het lijf dat de Nederlandse taal een hele lastige taal is.
Pensionado Rob Leijenaar is taaldocent bij De Bieb in Zaandam. De Bieb organiseert gratis taalcursussen voor volwassenen met name op locaties in Zaandam, niet in Zaandijk. “Toen het ‘T-Huis’ mij vroeg of ik hier in Rooswijk les wilde geven aan een groep allochtone vrouwen en mannen uit Zaandijk en Koog heb ik niet lang hoeven na te denken. Ik vindt het belangrijk dat nieuwkomers dicht bij hun nieuwe huis kennis kunnen maken met onze taal. En, niet onbelangrijk, ik beleef er zelf heel veel lol aan. De ‘deetjes’ en ‘teetjes’ blijven in de cursus achterwege. Bij de basiscursus op woensdagochtend gaat het er om dat cursisten eenvoudige woorden en zinnen over alledaagse zaken leren verstaan en spreken. Als mensen klaar zijn met de basiscursus, dan kunnen ze verder met de vervolgcursus op donderdagochtend. Dan gaat het pas om woorden leren schrijven en eenvoudige teksten leren lezen en begrijpen. Iemand die thuis ook nog de tijd neemt om Nederlandse woorden en zinnen te leren, kan gemiddeld genomen na een jaar basis doorstromen naar de vervolg-schrijf-cursus. Het is een logische en natuurlijke volgorde, want zo hebben wij -jij en ik- het Nederlands ook geleerd. Trouwens, de vervolgcursus op donderdagochtend is ook zeer geschikt voor ‘laaggeletterde’ Nederlanders. Ook zij zijn van harte welkom!”
Even pauzeren met een ‘bakkie’. Links achter staand: docent Rob Leijenaar
De naam ‘T-Huis’ hoorde ik voor het eerst tijdens de Burendag bij het Triangelhof. Maar wie of wat is dat huis nou precies? Na afloop van de taalles, als de cursisten nog een half uurtje gaan sporten, kan ik nader kennis maken met de initiatiefnemers en drijvende krachten achter het ‘T-Huis’: de drie vriendinnen Diana, Hivin (‘Heffin’) en Ragaa (‘Radzja’) en de adviseurs van het Sociaal Wijkteam Rooswijk Dorinde en Sophia*.
Zaanse Diana: “Hivin is met haar man Farid en hun kinderen gevlucht uit Syrië. Zo’n acht jaar geleden kwamen ze naast mij wonen op het Triangelhof en het klikte direct. Het zijn zulke aardige en gastvrije mensen, betere buren kan ik mij niet wensen. Regelmatig mag ik aanschuiven en genieten van de heerlijkste maaltijden. Hivin maakt de aller-, állerlekkerste salade ter wereld! Ze bereidt die met verse groenten en fruit uit de volktuin van Farid. Hij heeft een tuin in Assendelft, maar ik hoop dat hij over niet al te lange tijd een eigen tuin naast het Triangelhof in gebruik kan nemen.”
Hivin, een beetje verlegen onder de lofuitingen van Diana: “Nou, eigenlijk moeten wíj dankbaar zijn met Diana als buurvrouw. Diana is zo’n gezellige, lieve en behulpzame vrouw. Zij heeft ons enorm geholpen met het leren van de taal en de Nederlandse regels en gewoonten . We konden vanaf het begin, en nog steeds, op elk moment van de dag bij haar aankloppen met van alles en nog wat. En ze helpt niet alleen ons. Andere flatbewoners kunnen ook bij haar terecht voor advies en hulp. Diana is een goudeerlijk mensenmens. We zijn in de loop van de tijd echte vriendinnen geworden en maken regelmatig samen lange wandelingen. Vorig jaar op een warme zomerse dag is tijdens een van die wandelingen het idee van wat het ‘T-Huis’ zou worden, geboren.”
Diana: “Ja, het was een bloedhete dag en we waren aan het einde van onze wandeltocht toe aan een lekker glas thee. Dus wij op zoek naar een terrasje in het dorp. In Zaandijk was echter geen open terras te vinden. We zijn toen zelfs nog naar de Zaanse Schans gewandeld, maar ook daar waren de terrassen dicht. Op de weg terug naar het Triangelhof raakten we aan de praat over een ‘droom’: een gezellige plek in Rooswijk waar we, na een wandeling, lekker dicht bij huis een kopje thee zouden kunnen bestellen. Hivin is direct de volgende dag met het ‘theehuis-idee’ naar het Sociaal Wijkteam van Rooswijk gestapt.”
Sophia: “Zaandijk heeft twee locaties met Sociaal Wijkteams: een voor inwoners van Oud Zaandijk op locatie Het Brandtweer in Koog aan de Zaan en een voor inwoners van Rooswijk op locatie De Componist in Rooswijk. Een wijkteam ondersteunt inwoners die een hulpvraag hebben op het gebied van welzijn, (mantel)zorg, financiën, wonen en werk. En ook inwoners die graag iets voor hun buurt willen doen, zijn bij ons aan het goede adres. We bieden soms trainingen en workshops aan en organiseren verschillende activiteiten en inloopspreekuren waar inwoners terecht kunnen met hun vragen. Op maandagmiddagen wordt er bijvoorbeeld op onze locatie in Rooswijk een Huiskamer voor jong volwassenen georganiseerd. Tussen 13.00-16.00 uur zijn jongeren tot 27 jaar van harte welkom!” Dorinde herinnert zich het gesprek met Hivin nog heel goed. “Ze was natuurlijk wel teleurgesteld toen we vertelden dat we haar niet konden helpen om haar ‘theehuis-droom’ te realiseren. Ze was echter zo enthousiast en vastberaden dat ze ons niet los liet. Na een aantal brainstorm-sessies vormde zich een ander soort huis, waar alle jongere en oudere bewoners uit Zaandijk (en Koog aan de Zaan) elkaar niet alleen kunnen ontmoeten, maar ook de Nederlandse taal kunnen leren, hun talenten kunnen ontwikkelen en over hun toekomst kunnen nadenken, praten en er aan kunnen werken.”
Ragaa hoorde van het initiatief in die periode van voorbereiding. Zij kwam 18 jaar geleden van Soedan naar Nederland en woont samen met haar vriend in het Paukenhof. “Ik wilde altijd al wat ‘maatschappelijks’ doen voor mijn wijk. Toen Hivin mij vertelde over het idee van een ontmoetingsplek, was ik direct enthousiast. Ik voelde namelijk ook het gemis van zo’n plek in de wijk. Toen ik vroeg of ik me mocht aansluiten bij ‘de club’ reageerden ze gelukkig positief. Ik had en heb er ontzettend veel zin in om er wat moois van te maken.”
Het ‘T-Huis’ voor Taal, Talent en Toekomst is dit jaar in mei van start gegaan. “En daar zijn we met z’n allen ontzettend trots op!”, laat Diana weten. “We zijn bescheiden begonnen op woensdagochtend in het gebouw van Zaandijks Fanfare Corps met de taalcursus en na de zomervakantie is daar de donderdagochtend bijgekomen. Op woensdag wordt er na de taalles, als er een sportdocent beschikbaar is, ook sportles gegeven.” Sophia: “We hopen volgend jaar ook stapje voor stapje andere activiteiten en workshops aan te bieden. Maar ook stapje voor stapje zullen we het ‘T-Huis’ gaan loslaten, zodat het zelfstandig en op eigen benen verder gaat. Met het enthousiasme en de vastberadenheid van Diana, Hivin en Ragaa gaat dat zeker lukken, daar twijfel ik niet aan.”
Tot slot laten Diana, Hivin en Ragaa weten nog wel één droom te hebben voor de toekomst: “Een éigen ‘T-buurt-Huis’!” Als dat eens zou lukken. Ik wens dat deze mooie en ondernemende vrouwen in ieder geval van harte toe.
Bent u nieuwsgierig geworden naar het ‘T-Huis’, dan kunt u gewoon binnenlopen in het ZFC-gebouw aan de J.J. van der Horststraat in Rooswijk (naast de kinderboerderij), op woensdag- of donderdagochtend tussen 9.00 en 12.00 uur. Diana, Hivin en/of Ragaa verwelkomen u met open armen en gaan graag met u in gesprek.
*) Op de foto boven dit artikel vlnr: Ragaa, Hivin, Dorinde, Sophia en Diana
Zaandijk bestaat stedenbouwkundig uit twee delen: het oude Zaandijk, ontstaan vanaf de Lagendijk tot aan het spoor en Rooswijk ‘over het spoor’. Albert Groothuizen neemt u in een reeks artikelen mee op een denkbeeldige wandeling ‘kriskras’ door de bouwhistorie van Zaandijk.
Oud Zaandijk is een architectonische aaneenschakeling van verschillende buurten. In de animatie ‘Ontstaansgeschiedenis’ is dat treffend in vogelvlucht te zien. Eerder werd in Zaandijk Bouwt! aandacht besteed aan Plan Donker. In deze aflevering gaan we verder terug in de tijd en belichten de 100-jarige Rode Buurt.
Verleden, heden en toekomst van de Rode Buurt
Oorsprong: De Woningwet De Woningwet van 1901 -ingediend door onder meer de minister van Binnenlandse Zaken mr. Goeman Borgesius- had tot doel om ‘krotbebouwing’ tegen te gaan, sociale woningbouw te stimuleren én het verplichtte de gemeenten om voor stenen nieuwbouw -houtbouw werd verboden- een stedenbouwkundig plan te maken. De Rijksoverheid stelde gemeenten kredieten in het vooruitzicht voor de bouw van sociale huurwoningen (Woningwetwoningen) en voor de aankoop van bouwterreinen door “toegelaten verenigingen zonder winstoogmerk”. In het hele land schoten woningbouwverenigingen als paddenstoelen uit de grond. Elke woningbouwvereniging had tot doel om sociale huurwoningen te bouwen en te verhuren aan de leden. De heersende verzuiling zorgt voor een breed scala aan verenigingen in alle gemeenten in Nederland, dus ook in de Zaanstreek. Voorbeelden in deze regio zijn verenigingen voor katholieken (Leo XIII in Zaandam en Sint Antonius in Wormerveer) en voor protestanten (Patrimonium in Zaandam en in Krommenie). Door de vele industrie in alle dorpen werden ook veel verenigingen opgericht voor en door arbeiders, zoals De Volkswoning in Krommenie, De Woning en De Arbeid in Koog aan de Zaan, Goed Wonen in Zaandam en in Wormerveer en ZVH van medewerkers van houthandel William Pont in Zaandam. Het Westzaan Belang werd door notabelen opgericht.
Sociale woningbouw in Zaandijk In Zaandijk werd er niet direct een woningbouwvereniging opgericht. Woningbouw in Zaandijk bleef nog een zaak van particulier initiatief. De gemeente wendde zich op 28 maart 1918 tot de Amsterdamse “in 1909 door eenige belangstellende heeren opgerichte” Bouwmaatschappij ‘Nieuw Leven’ met het verzoek om de bouw van woningen ter hand te nemen op het land van Haremaker, ten noorden van de Parkstraat. De Bouwmaatschappij stelde begin juli 1918 voor om het landje te bebouwen met acht arbeiderswoningen voor mensen met een weekloon van minder dan 22 gulden en vier luxere woningen voor ‘notabelen’. De gemeente verleende aan ‘Nieuw Leven’ voor de bouw van de woningen een voorschot van 107.155 gulden.
Het voorstel van ‘Nieuw Leven’ loste de woningnood natuurlijk niet op. Een groep (boze) Zaandijker arbeiders “slaan zelf de hand aan den ploeg” en op 7 april 1918 richten zij -op initiatief van de heren D. Bakker en S. van Hoorn- een woningbouwvereniging op: de Woningbouwvereniging ‘Zaandijk’. Direct vraagt ‘Zaandijk’ een voorschot aan de gemeente om 61 woningen te bouwen. Aangezien de nieuw geïnstalleerde gemeenteraad in meerderheid uit SDAP’ers bestaat, komt er snel schot in de zaak. Op 9 september 1918 gaat de gemeente tot koop over van de landerijen van Gerrit Schipper en Pieter IJff “ten behoeve van de volkshuisvesting en uitsluitend voor woningbouwverenigingen”.
Zaandijk omstreeks 1920
De woningbouwvereniging ‘Zaandijk’ krijgt op 16 december 1918 een voorschot van de gemeente voor het bouwen van 61 woningen en op 11 juni 1919 nog eens 445.000 gulden voor de aankoop van bouwgrond en voor de bouw van uiteindelijk 63 woningen én een winkel. Ondanks ambtelijk gekissebis over de kredietverstrekking, kan de realisatie van de Rode Buurt in 1920 van start!
Architectuur Voor het ontwerp van de woningen schakelde ‘Zaandijk’ het Amsterdamse architectenduo Zeeger Gulden en Melle Geldmaker in. Gulden was architect én raadslid voor de SDAP, waardoor hij veel projecten met sociale woningbouw binnenhaalde. In sommige gevallen omdat hij ook nog betrokken was bij de oprichting van de betreffende woningbouwvereniging. Kortom, een wat we noemen ‘ondernemende’ architect. Geldmaker was de praktische man en de tekenaar. Samen met architect Van der Mey maakten ze in de periode 1910-1930 veel ontwerpen voor woningen in met name Amsterdam. Hun voor die tijd efficiënte plattegronden (met toilet!) maakten hen gewild om opdrachten aan te verlenen. Hun stijl is herkenbaar als een ‘sobere’ versie van de Amsterdamse School. De woningen in Zaandijk werden echter voor arbeidersbegrippen ‘rijk’ ontworpen en vormgegeven: mansardekappen met rode pannen, dubbelhoge erkers, gedetailleerd metselwerk en ‘moderne’ tuindeuren. Elders in de Zaanstreek zijn ook ontwerpen van Gulden en Geldmaker terug te vinden: de Klaas Katerstraat en het Hahnplantsoen in Zaandam en de Bloemenbuurt in Koog aan de Zaan.
Op 30 juli 1920 gaat de bouw in Zaandijk van start. Ondanks (forse) budgetoverschrijding, mede door de stijgende materiaalprijzen, worden de eerste van de 75 woningen én een winkel van ‘Nieuw Leven’ en ‘Zaandijk’ een jaar na de start van de bouw feestelijk in gebruik genomen. In de tien jaren daarna worden er woningen bijgebouwd en krijgt de buurt de omvang en het uiterlijk, zoals tegenwoordig te zien is. Het grootste deel van de buurt bestaat nog steeds uit huurwoningen, maar er zijn inmiddels ook tientallen woningen in particulier bezit.
Karl Marxstraat: 12 woningen van Bouwmaatschappij ‘Nieuw Leven’ (links) en 32 van woningbouwvereniging ‘Zaandijk’ (rechts) Thans: koopwoningen (links) en huurwoningen van ParteonWoningcorporatie(rechts)
Straatnamen Aan B&W van Zaandijk werd voorgesteld om de straten te vernoemen naar socialistische voormannen. Deze naamgeving stuitte echter op bezwaren in de toenmalige gemeenteraad. Raadslid Kleiman beschuldigde de linkse meerderheid in de raad van misbruik van haar tijdelijke overwicht in de raad. Mede-raadslid Bakker van de socialistische meerderheid vond dat de straten best naar socialisten mochten worden vernoemd, want “de sociaal-democraten staan veel hooger dan de burgerlijke partijen en het nageslacht mag best weten dat de arbeidersklasse aan het roer is geweest.” Het voorstel werd aangenomen met één stem tegen, die van raadslid Kleiman. En zo kregen de straten de namen van vijf socialistische voormannen*: Domela Nieuwenhuisstraat, Goeman Borgesiusstraat, Karl Marxstraat, P.L. Takkade en Talmastraat. De buurt werd oorspronkelijk het Rode Dorp genoemd vanwege (officieel) de rode daken. Dat het ook de ‘huiskleur’ van de socialisten was, was (vermoedelijk) geen toeval.
Toen en nu: Karl Marxstraat en Goeman Borgesiusstraat (met buurtwinkel)
De toekomst In de jaren ‘80 ontstond de noodzaak om de woningen te verbeteren vanwege de bouwkundige staat. Vooral vocht was een bron van klachten voor het binnenklimaat en voor de houten vloeren. Door in de gevel extra ventilatie aan te brengen, werd vochtoverlast tegengegaan. Ook werd, heel efficiënt doch niet zo fraai, veel kunststof beplating aangebracht om regelmatig schilderwerk te voorkomen. De woningen werden ouder en de eisen werden scherper, zowel in het praktische gebruik van woningen als in de energiebesparing. Door verzakking waren een aantal woningen zelfs onbewoonbaar, en inmiddels gesloopt. Na jarenlange discussie is afgelopen jaren een keuze gemaakt door Parteon Wooncorporatie voor de toekomst van de Rode Buurt.
Parteon en de gemeente Zaanstad hebben, mede door toevoeging van de Rode Buurt aan de Erfgoed Deal van de Rijksoverheid**, gekozen voor het grotendeels behouden van de huurwoningen in de Rode Buurt, waarbij de buurt het verhaal van het verleden vertelt, maar ook een duurzame toekomst tegemoet gaat. Dit betekent dat:
70 woningen (aan de Karl Marxstraat, Goeman Borgesiusstraat en de P.L.Takkade) een ‘hoogniveau-renovatie’ krijgen. Deze woningen gaan minimaal naar energielabel A en worden voorzien van hedendaagse voorzieningen, denk hierbij aan vloerverwarming. Ook kunnen huurders kiezen voor zonnepanelen.
26 woningen aan de Domela Nieuwenhuisstraat vervangen worden door 24 nieuwe eengezinswoningen welke B.E.N.G. zijn, dat wil zeggen Bijna Energie Neutraal Gebouw. De woningen worden gasloos gemaakt, worden heel zuinig in verbruik en krijgen zonnepanelen op het dak. Hierdoor worden de woningen bijna energieneutraal.
Het ontwerp van de nieuwe woningen is van Hooyschuur Architecten in Wormerveer.
Maquette van de nieuwe Rode Buurt
Een deel van de nieuwe woningen krijgt een ‘bloemkozijn’ (op de gevel geplaatst raamkozijn), de goten bepalen mede het beeld en de kleuren en de toegepaste materialen passen goed bij de te renoveren woningen. De nieuwe invulling met 24 sociale huurwoningen sluit op deze manier goed aan bij de karakteristieken van de Rode Buurt. De samenhang is daarmee gewaarborgd.
De woningen worden gerenoveerd en gebouwd door HSB Bouw uit Volendam. Zij bouwen de huizen volgens een gestandaardiseerd en efficiënt bouwproces. Het project start naar verwachting met de uitvoering in het eerste kwartaal van 2023. De laatste woningen zijn voor de winter 2025 gereed voor de bewoners. De ‘oude’ bewoners, waarvan er velen elders in Zaandijk vervangende woonruimte hebben gekregen, hebben de mogelijkheid terug te keren naar ‘hun’ Rode Buurt.
Lees ook het verhaal van Gerda Swart uit juli 2021 -opgetekend door Gerrit van den Nieuwendijk- over wonen in de Rode Buurt. Gerda is eigenares van het enige nog in bedrijf zijnde oorspronkelijke Zaandijker buurtwinkeltje ‘De Rode Buurt’.
Bronnen en foto’s: – Historische Vereniging Koog Zaandijk – Zaanwiki – De Orkaan (29 juli 2020, ‘100 jaar Rode Dorp’ door Giljam Klein) – Parteon – Hooyschuur Achitecten – Maquettebouw BY-JOOST.nl
*) – Karl Marx (1818-1883) was filosoof, historicus en econoom, grondlegger van de sociale wetenschappen en de belangrijkste theoreticus van het socialisme en communisme. – Goeman Borgesius (1847-1917) was vooraanstaand liberaal politicus, met grote politieke talenten. Als minister van Binnenlandse Zaken bracht hij o.a. de Woningwet en de Gezondheidswet tot stand. – Ferdinand Domela Nieuwenhuis (1846-1919) wordt gezien als de grondlegger van het socialisme en anarchisme in Nederland. – Pieter Lodewijk Tak (1849-1907) was een welgestelde links-liberaal die onder invloed van zijn vriend Wibaut en de Fabians overging tot het democratisch-socialisme. P.L. Tak richtte in 1901 de woningbouwvereniging De Dageraad op. – Aritius Sybrandus Talma (1864-1916) was als minister in het kabinet-Heemskerk één van de grondleggers van de sociale wetgeving in Nederland. De Talma-verzekeringswetten (1913) zorgde ervoor dat verplichte collectieve sociale verzekering het fundament werd van het Nederlandse sociaal stelsel.
**) Het programma De Erfgoed Deal is een samenwerkingsverband tussen de rijksoverheid, gemeenten, provincies en maatschappelijke organisaties, die actief zijn in de ruimtelijke ordening en erfgoedzorg. Het programma zoekt aansprekende voorbeelden van plekken die gaan veranderen en waar sociaal en cultureel erfgoed een rol van betekenis speelt. Na toewijzing van een project draagt het programma financieel bij in de kosten van renovatie en innovatie. Voor renovatie en gedeeltelijk nieuwbouw van de Rode Buurt kende het Rijk € 600.000 toe
Marco Schoone, een geboren en getogen, 48-jarige, ruim twee meter lange, vriendelijke en goedlachse Zaankanter, is sinds anderhalf jaar een van de 11 wijkmanagers van de gemeente Zaanstad. Ik ontmoet en spreek hem aan de voet van de Zaandijkerkerk, pal voor het monumentale ‘Woudthuisje’.
Op zaterdag 10 september a.s. is er in Zaanstad weer een open monumentendag, georganiseerd door Marketing Zaanstad. Op deze dag kan iedereen (ook) een bezoekje brengen aan acht Zaandijker monumenten en activiteiten. Zaandijk Leeft! maakt graag van de gelegenheid gebruik om onze Zaandijker dorpsgenoten en Zaanstreekgenoten op 10 september (of daarna) wat langer te laten stil staan bij álle bijna 60 (!) monumentale panden en objecten die Zaandijk rijk is. Om u op weg te helpen hebben we een 4 km lange wandelroute ‘Monumenten in Zaandijk’ uitgestippeld.
Albert Groothuizen neemt u in een reeks artikelen mee op een denkbeeldige wandeling ‘kriskras’ door de bouwhistorie van Zaandijk. In de vorige ‘Zaandijk Bouwt!’ stond Albert stil bij de (de historie van) de stedenbouwkundige opzet van Rooswijk Noord. In dit tweede deel van de wandeling door het nieuwste gedeelte van Rooswijk aandacht voor de architectuur in Rooswijk Noord.
Zaandijk bestaat stedenbouwkundig uit twee delen: het oude Zaandijk, ontstaan vanaf de Lagendijk tot aan het spoor en Rooswijk ‘over het spoor’. Albert Groothuizen neemt u in een reeks artikelen mee op een denkbeeldige wandeling ‘kriskras’ door de bouwhistorie van Zaandijk. In de vorige ‘Zaandijk Bouwt!’ stond Albert stil bij de architectuur in Oud Rooswijk. Nu een wandeling door het nieuwste gedeelte van Rooswijk, met in deze aflevering (de historie van) de stedenbouwkundige opzet van Rooswijk Noord.
