Zaandijk Roddelt! (deel 2 en 3)
Zaanse Schans is Zaandijker buurtschap!
G. de Stoker geeft in deel 2 en 3 de ware feiten over: Hoe Zaandam aan stadsrechten kwam, Zaandijk in de Gouden Eeuw en Het verraad van Koog aan de Zaan.
Het dorpje Zaandam groeide dus, maar het was nog steeds een dorp en geen stadje met stadsrechten. De tamelijk hooghartige Zaandammers vonden dat dit maar eens over moest zijn.
De eerste poging om stadsrechten te krijgen was tijdens het bezoek van een Russische dictator. Daar kon men goede sier mee maken, maar helaas. Men bracht die grote man, Peter genoemd, onder in een ‘tiny housy’, waardoor de arme man binnen een week gekgillend naar Amsterdam vertrok.
De tweede kans was onder de Franse bezetting. Lodewijk, de broer van Napoleon, bezocht het dorpje. Men gaf hem volop wijn en Trijn en hij loofde, zeer waarschijnlijk mede daardoor, het dorpsbestuur ‘jusqu’au ciel’. En zie daar, de stadsrechten waren binnen. Het zou slechts een kwestie van weken worden.
Ondertussen -zo’n 527 jaar terug- verdwaalden enige Westzaners, allen broers. Ze waren de weg kwijt en tegen de avond bouwden ze voor de nacht een provisorisch hutje aan de Zaan. Bij het ochtendgloren zagen ze pas goed op wat voor paradijselijke plek ze zaten. Ze besloten er te blijven en spontaan noemden ze de plek ‘D’vijf Broers op Zaanse dijk’. Ze zijn natuurlijk nooit meer teruggekeerd naar Westzaan. Zelfs in onze tijd vind je zelden Zaandijkers in Westzaan…
D’vijf Broers op Zaanse dijk werd Zaandijk en ontwikkelde zich razendsnel. Er heerste gemeenschapszin en hartelijke verbondenheid onder elkaar en het dorp breidde zich gestaag uit. Het Westzijderveld en de Kalverpolder (genoemd naar de beroemde Zaandijker kalveren) werden de voedselrijke akker- en weidegebieden aan weerszijde van de Zaan. Tussen de visrijke rivier en het Westzijderveld bouwden de bewoners hun fraaie houten huizen padsgewijs, van oost naar west . De dijk langs de Zaan bleef onbebouwd. Elke Zaandijker hield namelijk graag uitzicht op hun Zaan en op hun Kalverpolder.
In de Gouden Eeuw werd Zaandijk tot ver voorbij de landsgrenzen beroemd om zijn bedachtzaam bestuur, eminente biologen, vermaarde waarzeggers, geneeskunst (kruiden uit de weidegebieden), kunstenaars, balletdansers en haar vrijzinnige levenshouding. Zaandijkers waren, ofschoon ze daar toen niets van wisten, ware anarcho-communisten.
Toen ons land door de Fransen was bezet, ging Zaandijk -in tegenstelling tot de omringende gemeenten- over tot het opzettelijk negeren van de bezetter. Het toentertijd populaire Franse lied ‘Oh, Champs Elysee’ werd door de Zaandijkers vertaald in de protestsong ‘Oh, Ons Zaandaik’. Een nieuw geuzenlied was geboren.
Ten zuiden van Zaandijk was het dorp Koog aan de Zaan ontstaan. De Kogers hadden het niet makkelijk want het dorpje grensde aan Zaandam. En Zaandam had het oog laten vallen op de oostkant van Koog; later bekend als de Slachthuisbuurt. De kundige dorpsbestuurders van Zaandijk doorzagen als ware schaakgrootmeesters meteen de verdergaande gevolgen. Als Zaandam zijn zin zou krijgen, lag de weg open naar de noordelijk gelegen Kalverpolder. De Kogers hielden de poot stijf en Zaandijk haalde opgelucht adem.
Maar helaas, heel stijf bleken die poten niet te zijn. Het voor onmogelijk gehouden gebeurde toch. In ruil voor het westelijk weidegebied van Koog -nu Westerkoog- kreeg Zaandam oostelijk Koog aan de Zaan. Hoe dit kon gebeuren werd snel duidelijk. Opeens werd namelijk in Koog langs de Zaan een dorpshuis gebouwd (op de plek van het huidige Raadhuis). En dat terwijl Koog straatarm was en het bestuur uit goedwillende vrijwilligers bestond die het dorpje bestierden vanuit het huisje van één van de raadsleden. Wie dat dorpshuis toen heeft betaald moge duidelijk zijn, nietwaar.
De Zaandijkers treurden, maar al snel rechtte men de rug. Hun Kalverpolder bleef gespaard!
G. de Stoker
Volgende aflevering : deel 4 Geschiedvervalsing.