Zaandijk Roddelt! Vals Spel…
Zaanse Schans is Zaandijker buurtschap!
Historicus G. de Stoker geeft de ware feiten.
In het verre verleden werd meer dan eens de vraag gesteld: “Ligt de Zaanse Schans in Zaandam of in Zaandijk?”. Op de een of andere nog niet verklaarde wijze was telkens het antwoord: “De Zaanse Schans ligt in Zaandam!”. Maar is dit wel juist?
In het eerste deel (2 juni 2021) van zijn onderzoeksverslag toonde historicus G. de Stoker aan dat het bestaan van Zaandam (Klein Amstelredam) an sich hoogst twijfelachtig is.
In deel twee en drie (22 juni 2021) onderzocht De Stoker een aantal relevante historische gebeurtenissen: Hoe Zaandam aan stadsrechten kwam, Zaandijk in de Gouden Eeuw en Het verraad van Koog aan de Zaan.
In het laatste deel van zijn onderzoeksverslag toont Gerrit aan -op basis van historisch onderzoek en een theatrale ervaring- dat Zaandam op hoog niveau vals spel speelde bij de ‘Zaanse Schans-claim’.
Het ging zoals het ging. Zaandam bouwde door, het Kalf werd een populaire woonwijk en rukte daardoor op richting de Kalverpolder. Oh, oh, wat voelde Zaandam zich een stad. Er ontstond zelfs een gedachte om op de Schans wat houten huizen te herbouwen. Dit met de achterliggende gedachte: zie eens waar we vandaan komen. Het buurtje De Zaanse Schans kreeg contouren. Zaandijk zag dit met lede ogen aan. Dit klopte niet, hoorde je in het dorp. De Schans en de polder is ons weidegebied. Zie wat er gebeurt. Waarom grijpt de gemeenteraad niet in?
Betrokken Zaandijkers trokken de stoute klompen aan en begonnen zich te roeren, want de Kalverpolder behoort bij Zaandijk (zie vorige delen). Oude kaarten werden tevoorschijn gehaald, eigendomsbewijzen opgezocht en oude raadsstukken doorploegd.
Zaandam werd nerveus. Gelazer met Zaandijk wilde men niet. Als het op argumenteren aankomt, ondersteund met enige spierballentaal uit de Rode Buurt, won Zaandijk het al jaren op z’n gemak. Ondertussen bestookte Zaandijk ook de Provinciale Staten en even leek het er naar uit te zien dat Zaandam het onderspit zou delven…
Als een donderslag bij heldere hemel kwam Zaandam met een tegenstuk. Een historische ‘uppercut’, waarmee Zaandam de bestuurlijke notabelen -niet gespeend met enig historisch besef- wist in te pakken. De Schans zou door een Zaandamse burgerwacht, gesteund door de Geuzen, op de Spanjolen zijn heroverd. Terstond werd de Schans als een stuk Zaandam geclaimd. Jawel, de Schans door Zaandam bevrijd. Spaans gebied werd Zaandams gebied. Het besluit was een mokerslag voor Zaandijk. In het dorp werd het stil.
Klopte het verhaal van Zaandam wel? Schrijver dezes vertrouwde het niet (Noot Redactie: Terecht!), dook weer in de geschiedenis van de 80-jarige oorlog en raadpleegde tal van Spaanse bronnen. Een recente gebeurtenis dicht bij huis bracht echter de meeste duidelijkheid en verschafte ondubbelzinnig het antwoord op de vraag.
In september 2019 werd in Zaandijk het 525-jarige jubileum gevierd. Het feestweekend werd afgesloten met twee (uitverkochte) theatervoorstellingen op het parkeerterrein van AAK. Een aantal zeer kundige Zaandijker historici hadden op verzoek van de schrijvers van het dramastuk ‘Op Zoek naar Mika’ de geschiedenis van Zaandijk doorploegd en stukken opgedoken. De resultaten werden in de voorstelling verwerkt.
In een hartverscheurend en bloedstollend deel van het dramastuk kon ‘tout-Zaandijk’ zien, wat schrijf ik, kon ervaren hoe de geschiedenis van Zaandijk werkelijk is geweest. Ook mijn persoon was getuige. Er werd getoond hoe dappere Zaandijker mannen en vrouwen, gewapend met allerlei eenvoudig hak- en slagwerk, de Zaan overstaken. Ondersteund door de Zaandijker bevolking en met gevaar voor eigen leven gingen ze de Spanjolen op de Schans te lijf: Forza Zaandijk! (let op toekomstige Netflixseries). De overwinning was verpletterend, geen Spanjool meer in de polder. De bedrukte gezichten en de vele gewonden lieten zien dat de strijd niet makkelijk was geweest. Maar heel Zaandijk liep uit om de bevrijders als helden op het schild te hijsen. De Schans was door moedige Zaandijkers heroverd op de Spanjolen!
Bij het aanschouwen van de bloederig moedige scene in het dramastuk werd ik (bijna) overmand door emoties, want… mijn argwaan tegen de Zaandamse verhalen werd bevestigd. Zaandam die de Spanjolen versloeg? NEE! Zonder ook maar enig spoortje van twijfel: vals spel, geschiedvervalsing op hoog niveau in ‘ultima forma’. En daarbij komt ook nog, dat iedere Zaankanter weet dat een Zaandammer elk gevecht uit de weg gaat.
Ondanks ook de boude bewering van Zaandam dat de bouw van de Zaanse Schans door haar is betaald, is het voor mij zonneklaar: de Schans is Zaandijk! Je ziet het ook als je daar rond loopt. Er loopt nog steeds weidevee van Zaandijker boeren rond. En zelfs ons Nationale Spoorbedrijf heeft recht gedaan aan de ware feiten: station Koog-Zaandijk is sinds ‘Zaandijk 525’ station Zaandijk Zaanse Schans. Terecht, zoals het hoort!
Noot van de Redactie:
De eenwording met Zaandam, Koog aan de Zaan en andere Zaanse gemeenten tot het ‘grootstedelijke’ Zaanstad maakt verdere discussie (helaas) overbodig.