Zaans woordenboek

GEZEGDEN

`Alle vrachies lichte`, zai de skipper, en hai gooide ze vrouw overboord.	Dat scheelt weer, in bagage / in gewicht.
`Alles mit mate`, zai de kleremaker, en hai sloeg ze waif mit de ellestok.	Aansporing tot matigheid.
`As` is verbrande turref.	Gedane zaken nemen geen keer; `als` zeggen is zinloos.
‘En bakkes of ze de bast van eek op het.	Een sacherijnig gezicht.
‘En brief an de keuning skraive.	Een tukje doen.
‘En lopie make.	Een stukje wandelen.
‘En pin op de neus geve.	Tot de orde roepen.
‘En reg as Sieuwers hewwe.	Een brede, sterke rug hebben.
‘Et droipt toe zen broek en jas oit	Hij heeft geen droge draad meer aan zijn lijf
‘Et is kwalek male mit wind van gustere.	Achteraf praten is zinloos.
‘Et is op z’n donders azzik ‘t lete ken.	Ik kan het niet laten.
‘Et regent ouwe waive mit bajonette.	Het regent zo hard, dat het water opspat.
‘Et waait ouwe waive mit hoede op.	Het stormt.
‘Et wordt ‘n waterskip vedaag.	Het wordt regenen vandaag.
‘Et wordt me te jauker	Het wordt me te duur
‘n Koe in ‘n haas hewwe gelaik nuwejaar.	Haasten helpt hier niet.
‘t Hoeft niet bai ‘t laif vol.	Genoeg is genoeg. (eten)
‘t Hoisie (Walletje) bai ‘t skuurtje houwe.	Verstandig en oplettend zijn; niet overdrijven.
‘t Is bai jou nèt weduwnaarspain.	Jij knapt altijd snel weer op wanneer je eens ziek bent.
‘t Is butter an de galleg ‘esmeerd; ‘t Is de moeriaan eskuurd.	Er wordt toch niet naar geluisterd; het is vergeefse moeite.
‘t Is en mooi koppie, jammer dattet rotte moet.	IJdelheid der ijdelheden …
‘t Is gien doodwond.	Er zijn erger dingen.
‘t Is mondje bai.	Het kopje / glas zit overvol.
‘t Is over zeerdoen hien.	Het is erg.
‘t Is weer hoogwater in de polder.	Hoge nood (kleine boodschap)!
‘t Komt op een dood peerd ok gien steek meer an	Dat kan er ook nog wel bij
‘t Laikent deer wel puur zo drok.	Het is daar behoorlijk druk.
‘t Vriest makkelek op een oud skotsie.	Jong geleerd, oud gedaan.
‘t Was bai de beddeplank of.	Het kind werd geboren toen ze precies negen maanden getrouwd waren.
Aars as aars.	Anders dan anders.
Achter de beskoittore om komme.	Heel veel moeite doen.
Aisieliddere.	Als eerste over het ijs te lopen.
Aisieliddere.	Over dun ijs rennen.
Altaid in stap, nooit in draf.	Nooit gehaast.
Altaid ziek en nooit dood.	Altijd kwaaltjes hebben.
an de stutte skudde	zich laten gelden
An’ekleed gaat oit!	Er netjes uitzien.
Anderhalleve cent	(Getrouwd) stel dat veel in lengte verschilt
Annet achterspien legge.	De laatste zijn.
Annet voorspien legge.	De eerste zijn.
As ‘n haan van ‘n stoter.	Fier rechtop.
As de maid een maid heb, het mevrouw ‘r twee.	Een opgedragen klusje afschuiven op iemand anders.
Azzen fullem.	Iets onverwachts, dat zich voor je ogen afspeelt.
Bai ‘n geseling hoort ‘n brandmerrek.	Bij het drinken hoort een rokertje.
Bloemzoet en meukel kaike.	Vergenoegd kijken.
Broodje ienhand.	Dikke snede brood.
Broodje tweehand.	Dikke snede brood, in twee dunne plakken gesneden.
Buurmans goed is maar íén keer te koop.	Nu of nooit!
Cent van ‘t blad.	Voor 1 cent snoep uitzoeken.
D’r ‘n harnas over antrekke.	Zich ergens druk over maken.
Dat is gien smaldoek.	Dat is geen kleinigheid.
Dat ken voor de krame om.	Dat ziet er toonbaar uit.
Dat mag de broek niet bolle.	Dat mag de pret niet drukken.
Dat skeelt een vak in hois.	Dat ruimt op. Dat geeft rust.
De baker het er gien skuld an ‘ehad.	Iemand is hoogbejaard overleden.
De gait verpenne.	Buiten een plas doen.
De hiele husklus mit zandrepe.	De hele boel.
De hort op weze.	Er van door zijn.
De kachel staat op sóldere.	De kachel is gloeiend.
De kerrek most helegaar deur de Peperstraat.	Zware bevalling.
De kindere stane teuge de ouwers op as glazewassers teuge de rame.	Die jeugd van tegenwoordig toch.
De lucht werrekt.	De lucht lijkt wel wat naar onweer te neigen.
De lucht zit nag vol dage.	Tijd genoeg.
De ongelovege groeie de roze voor de skoene / hutte.	Ongelovigen hebben vaak geluk.
De plok en strop kraige.	Een strop hebben.
De spultjes op ze lopies hewwe.	Het aardig voor elkaar hebben.
De steert ervoor hale.	Weigeren, niet meer meedoen.
De veugel heb over ‘t touw ‘evloge.	De kans is voorbij gegaan.
Deer make ze allang knope van; hai komt temet awweer trug (zie ook opmerkingen)	Iemand is reeds lang geleden overleden.
Deer slaat me toch ‘n blinde ezel in!	Daar begrijp ik niets van.
Deer zit hem weer ‘n skeet dwars; hai heb weer wet te peeuwe.	Hij heeft weer wat te zeuren.
Den ken je wéér an.	Dan moet je het overnieuw doen; dan moet je nog eens.
Der komt wel een skeet na	Het is nu wel mooi weer, maar het kon wel eens in onweer eindigen
Die laat ok Viola / de viole maar zorrege	Hij / zij laat Gods water over Gods akker lopen
Doen wet je zegge, den liege je niet.	Je doet maar.
Drie vingers, pink en doim!	Wat is er aan de hand?
Dun van de darrem gaan.	Slecht aflopen.
Een broek lappe en gare toegeve.	Het kost meer dan dat het opbrengt.
Een prokie in de weeg slaan	Een spijker in de muur slaan
een proostleve	een prettig, zorgenloos leventje
Een rabbig zootje	Een slordige, armoedige boel
Effies aige bedankt, jonges	Er zijn meer gasten dan verwacht werd, er is misschien wat krap koek / taart enz.
Effies kloke.	Zijn oor te luisteren leggen; op onderzoek uitgaan; informatie inwinnen.
en vaif ons is een pond.	Ons kent ons ………..
Erop zitte as ‘n duvel op ‘n zieltje.	Als een bok op een haverkist.
Erreges worst op weze. (of tok)	Ergens gek op zijn.
Et hangt niet.	Het heeft geen haast.
Et storremt pas, as de worrevels an de skaithoize draaie as molewuke.	Stormt het?
Gien blauw steun kraige.	Helemaal geen steun krijgen.
Gien lid an me laif.	Geen haar op mijn hoofd.
Gien zoivere koffie. (Niet specifiek Zaans!)	Iets dat niet correct is.
Graize doffer.	Een grijze duif (v.e. man).
Grote skepe hewwe lank werrek oitvare.	Ben je nou nog niet vertrokken?
Hai / zai kèn met de kenaine deur de tralies	Hij / zij is zo mager als brandhout
Hai is wel ‘n goed waif, maar zai zoipt zo.	Hij is geen beroerde vent, maar zíj! (of andersom, in elk geval een echtpaar)
Hai is zo bleek as ‘n skeet in de maneskain.	Hij is zeer bleek.
Hai ken raime as Ouwe Saime, maar Malle Griet die kennet niet.	Iemand die graag rijmt.
Hai loopt te sterreve langes de weg.	Hij ziet er slecht uit.
Hangore; eerst grote mense, dèn hangore	Onmondige kinderen; volwassenen gaan vóór
Hè, hè, dat was hard-oit.	Ik heb me gehaast om op tijd te komen.
Hee daar de lampedéra!	Let op!
Hejjai een maag mit een verwullef?	Heb je nou nóg niet genoeg gegeten?
Het miegelt	Het regent flink
Het mottert	Het regent een beetje, het motregent
Het noodsain in top zette.	Alert zijn.
Het regent klapmussies	Het regent erg hard
Huspot mit braipenne.	Antwoord op de vraag `Wet gane me ete?`
Husse mit prikke en lanknat.	Antwoord op de vraag `Wet gane me ete?`
Iemand bai ‘t laif hewwe.	Iemand beetnemen.
Iemand iets op z’n mouw smere.	Iemand de schuld geven.
Íén loodje koffie in de Zaan, en ‘n lekker bàkkie …	Slappe koffie zetten.
Iens ‘n ezel, nooit ‘n peerd.	Je blijft wat je bent.
Ientje mit hande oit ze mouwe en bit op ze kieze.	Eerlijke, harde werker.
Iets mit liefhewwerai doen.	Iets met plezier doen.
Ik ben annet end van de akker; ik hew ‘t end in de bek.	Moe zijn.
Ik ben me geld niet loof.	Het geld groeit me niet op de rug.
Ik gaan nee me aige wéleg; Ik gaan op hois an.	Ik ga naar huis.
Ik geef er de vaif.	Ik neem vijf minuten rust.
Ik hang je op annet spinnerag.	Milde bedreiging.
Ik hew gien peerdje skaitgeld.	Het geld groeit me niet op de rug.
Ik laik wel holleg; ik hew doei.	Ik heb trek.
In de poep z’n karren zitte; in de nartel zitte.	In de benauwdheid zitten.
In de winterdag kenne ze raie over ‘n panlat, en in de zeumerdag naggenies over drie bai ellef. (3×11 is een stevige houtmaat)	Des winters komen ze rond van bijna niets, ‘s zomers bulken ze van het geld en kan er niets vanaf.
In taid van ‘n mum.	In een mum van tijd.
Innet tempo van ‘n neeslagshaai bai ‘n slap hallefwerrekie.	Héél langzaam.
Je bek loof lulle.	Praten als Brugman.
Je bek zel d’r van skeure.	Ik lust er wel pap van.
Je haaste ajje de taid hewwe, dan hejje de taid as je haast hewwe.	Het heeft geen zin je te haasten als je te laat bent.
Je hange ‘m d’r goed in.	Juist, goed geraden.
Je kaike of je pennemesse poepe moete.	Wat kijk je benauwd.
Je kenne ‘t mit ‘n warreme pankoek belope.	Het is vlakbij, om het hoekje van de deur.
Je kenne d’r beter van piese as van ‘n korsie brood.	Thee, vruchtensap, frisdrank, bier, melk, water.
Je kenne je mond in de knoffel lulle, maer det hellupt niet	Je kan kletsen wat je wil, maar dat helpt niet
Je kenne mit ‘m / ‘r voor de krame langs.	Hij / zij is een keurige verschijning.
Je kenne van elleke skeet wel een donderslag make.	Je kunt je overal wel over opwinden.
Je kenne weer een broek knippe (soms ok: ‘n boerekiel).	Er komt weer wat blauw in de lucht.
Je laike wel ‘n bietje doffeg.	Je bent drijfnat.
Je legge te vlook.	Als de dobber bij het vissen nog niet rechtop staat.
Je magge wel oitkaike dat je niet wegsulle.	je mag wel oppassen dat je niet uitglijdt.
Je massie overboord zaile.	Het te gek maken.
Je mellek kookt over.	Je hemd hangt uit je broek.
Je ziene der oit as een voil hemd.	Je ziet bleek, pips.
Je zitte / stane d’r bai mit je arreme over je darreme.	Je kijkt toe en doet niets.
Jeempie kreempie de butterboer	Jeempie kreempie de butterboer.
Jong opknope, den hejje d’r gien last van.	Over oud worden.
Kaik nou toggeres, raik hee?	Bij vertederd kijken naar de verrichtingen van een jong kind.
Kaike assen skellevis, die ze belaidenis doet op ‘n warreme stoof.	Benauwd kijken.
Kallemte en kroiebitter	Rustig aan maar
Kallemte kejje redde; kallemte en ‘n kroiebitter.	Rustig maar, het komt wel goed.
klaar is Kees! (en ie zag zen vader hange)	klaar!
Lege zakke overend zette.	Nutteloos werk doen.
Liege as ‘n bidprentje.	Liegen alsof het gedrukt staat.
Liever loi as loof.	Liever lui dan moe.
Lilleke, brutale aap!	Wat ben jij brutaal!
Loof ken lank an(houwe).	Moe-zijn is geen excuus.
loopt deumenie mit de bul (stier).	Als de nood aan de man komt ………
Love biene en ‘n zangerige boik.	Erg moe.
Maak d’r gien kastemakerswerrek van.	Niet overdrijven met je werk.
Maak je niet drok, het kind is er al	Maak je niet druk, dat heeft geen zin
Maak van je hart gien smoorpan.	Maak van je hart geen moordkuil.
Maar mit je pet op je test kojje d’r ok best.	Met de hoed in de hand komt men door ‘t ganse land.
Me bloed wordt karrenemellek (en me ribbe takkebosse).	Ik word erg kwaad.
Me griezels lope over me grazzels.	Dat vind ik doodeng, ik word er akelig van.
Merreke weer offet roer straikt.	Merken waar het verkeerd gaat.
Mit de knolle de pot in.	Verspilde moeite.
Mit iets skoot-an gaan.	Ergens mee vandoor gaan.
Mit je arreme over je darreme.	Met je armen over elkaar.
Moet je ‘n turref? Kejje d’r op leune.	Niet tijdens het eten met je hoofd op je hand steunen!
Nauw is niet waid en vervelend op z’n taid.	Nauw is niet wijd en lastig op zijn tijd. (Als `Nou hoor!` geroepen wordt.)
Nou slaat me toch ‘t onweer in de arremoed!	Dit is toch het toppunt!
Nou-nou, ‘t is an mit Mat en Troi.	Ze gaan plotseling veel met elkaar om.
Nou! ‘t Grondais loopt langs de goot.	Antwoord op de vraag `Vriest het?`
Oit de biene lope.	Tijdens het werk de plaats van een zieke collega overnemen.
Op (je) doodstal staan.	Door ouderdom niet meer meedoen kunnen.
Op de need krabbe.	Zuinig zijn.
Op een hebbel en een drebbel.	Inderhaast, op een holletje
Op stikkie gaan bai je peetje.	Een boterham eten bij je tante.
Op ze Oossaans ete.	Het bord helemaal schoonlikken.
Oud, oud? De dúvel is oud, en ze moer nag ouwer.	Over oud worden.
Over Assedelleft nee Nauwernee rolle.	Het heen en weer krijgen.
Poldermeester make.	Iets helemaal opeten, -drinken soldaat maken.
Portretje van de verlore zeun.	Extreem dun plakje vlees als broodbeleg.
Sjiek de la mar.	Deftig, fraai.
Skai toch oit.	Hou er maar over op.
Skone klere verdiene gien geld.	Nette baantjes verdienen niet.
Stientjes telle (Wat bèjje laat, zeun, hewwe je stientjes ‘eteld? )	Slenteren, traag lopen
Stront mit stientjes.	Antwoord op de vraag `Wet gane me ete?`
Te verjare gaan.	Op verjaarsvisite gaan.
Ter spinning gaan. (Is dut Assedellefts?)	Met oud op nieuw feesten.
Trille as een lammeresteertje.	Erg beven.
Van de alterasie.	Van de weeromstuit.
Van pissebed in (of naar) strontebed / kakkebed.	Van de regen in de drup.
Voor donkers tois.	Thuiskomen voordat het donker wordt.
Voor nou en naggeres.	Tot uw dienst; graag gedaan; geen dank.
Vraagneuze mit himphampe; vraagneuze mit iendepote, kippekonte en kattesteerte.	Wat gaan we eten?
Weer je ‘t meeste van heb te zegge, deer kojje ‘t dichste bai te legge.	Plaagzin op jonge mannen en vrouwen, die kritiek op elkaar hebben.
Wel ‘oor, de pook hangt staif achter de kachel.	Antwoord op de vraag `Vriest het?`
Wet dochte jollie: `Ouwe knolle / peerde moete eerst of`?	Als de jeugd niet even wil helpen; of met ouderen dolt.
Wie dat gelooft, heb een kallef in ze hoofd.	Geloof dat maar niet.
Wie het zuks nou ooit op de viool bleze hore.	Wie heeft zoiets ooit gehoord.
Z’ndaik mot Z’ndaik blaive!	Zaandijkse slagzin tegen samenvoeging (begin 20e eeuw wou men samenvoegen met Koog, in de 30’er jaren van die eeuw met àlle Zaandorpen plus Uitgeest, en toen kwam 1973 met Zaanstad …
Ze benne rooms; ‘t benne pape; ze benne vannet houtje.	Ze zijn rooms-katholiek.
Ze heb ‘t zo drok as d’r mans moer mit de loiermand.	Ze heeft het zeer druk.
Zeed voor de Ommerse Skans.	Jongens die na donkers nog buiten zijn.
Zeg stront, wie heb jou ‘eskéte?	Een beetje verbeelding, een tikje arrogant?
Zo blaid as blik	Zo blij als een kind
Zo groos as ‘n ouwe aap (mit drie steerte).	Zo trots als een pauw.
Zo makkelek as Mariebuur.	Slordig en lui.
Zo rood as ‘n haan.	Zo rood als een kreeft
Zo stateg as hereboere.	Zeer statig.
Zo vlug as emale poppestront.	Heel traag.
Zonder heft of stoot.	Zonder slag of stoot.

877 WOORDEN

(Skiet) skoite	Grote voeten
‘En plok, ‘en plok werrek	Veel, veel werk
‘n aare stiek zoeke	ander werk zoeken
‘n Booi vannen kirrel. ‘t Is ‘n hele booi.	Grote, sterke kerel.
‘n Hard stik innet laif hewwe.	Met iets vervelends zitten.
‘n Hoop leve make.	Lawaai maken.
‘n Lachbrok.	Iemand die om alles lacht.
‘n Loie slak op ‘n teerton mit teugewind.	Iemand waar weinig energie in zit
‘n Malle mispel.	Iemand die niet weet wat hij wil.
‘n pan groenzooi	dikke, enigzins zurige soep
‘n Purremerender.	Op een oneigenlijke manier biljartballen doorstoten.
‘n Watjekouw op je bakkes. (Ook gebruikelijk buiten de Zaanstreek.)	Klap in je gezicht.
‘t beskiet niet veul	het stelt niet veel voor
‘t Is ‘n end waid weg. ‘t Is mail op zeuve.	Het is ver weg.
‘t Is bekterrege	Er is wat weinig (eten)
‘t is gien vrete, ‘t ben allegaar bientjes	het is niet te eten, hetzit vol met beentjes
‘t Is hier kroip deur, sloip deur. Je moete je d’r hier deurhien kringele.	Het is hier krap.
‘t is hier kroip deur, sloip deur. Je moete je hier d’r deurhien kringele.	het is hier krap
‘t is kopereg	het wordt veel verkocht
‘t Is laielek weer.	Het is redelijk weer.
‘t is vergloeid asset niet zo is (of verkakkeloerd)	het is verdomd als het niet zo is
‘t Is waarachies wáár	‘t Is echt zo, waarachtig
‘t Is weer hecht in starrek	het is weer gerepareerd
‘t noost me zo	Het gaat me aan het hart
‘t zit daikvast, ‘t zit zo vast as Haarlem	het zit muurvast
‘t Zit hillegaar in de tist	Het zit helemaal in de knoop (in de war)
(Broine) cent.	Poepgat.
‘ t is temet ovvelope	het is bijna afgelopen
A
aan de skarrel	veel last van ziektes en kwalen
Aardig	Eigenaardig, raar
aare	andere
aars	anders
Achterankommertje	Nakomertje
achternee	achteraf, naderhand
activitait	activiteit
Aigewais pot-nat, aigewaize pot stront	Eigenwijs type
akkerstudent	tuinder
akkoord van Putte	akkoord
alle maleur, main an me leur	oke, en wat dan nog
alle passante	ondertussen
Allieneg	Eenzaam
An de hoize komme.	Leuren.
Anjonge.	Jonkies krijgen, vermenigvuldigen (steeds maar -).
anneskrookt	aangebrand (pan of kookplaat)
anrikkemedere	aanbevelen
ansoppere	een onderwerp aansnijden
ansoppere	onderwerp aansnijden
Anstoele.	Je stoel aanschuiven terwijl je erop zit.
Anstons	Zodadelijk
anstons; aanses.	binnenkort
anveerde	aanvaarden
ape beleve	gekke dingen meemaken
arrempie deur lope	gearmd naast elkaar lopen
as de wiedewiet	zeer snel
As stom esloege staan	verstomd staan
atensie geve	aandach schenken
aventure	gokken, proberen
avvenant oitzien	netjes, aardig uitzien
azze	als
B
babbelbak	mond
Badcel	Douchecel
bai bosse	er zelf geld bijleggen
bai endje	aanhangsel
bai heulie te kaike	bij hun vergeleken
bai ja en bai nee	op het nippertje
bais	gort en meel
bakkes	gezicht
bakkie leut	bakkie koffie
Bakkie.	Kleine praam. (Krommenie)
Baljaren	Rumoerig zijn
Battenére, battere.	Kiften, tegenwerpingen maken.
bazaroet	ondeugende jongen
beddegankstaid	bedtijd
bedurreve houtje	verwend kind
begrotelek, ook wel noselek	spijtig
Bel (ook in Friesland)	Groot glas
Bélies (zie Opmerkingen)	Kwajongens.
Besseltje	Oprijgsel of oplegsel om kleding korter te maken
Beuntje	Opstapje
Beursweer.	Mooi weer om ‘s avonds te beurzen.
Beurze.	Buiten praten met buren, kennissen.
beweunders	bewoners
billenmolen	ouderwetse koffiemolen
biosgoop	bioscoop
Blai	Brasem, bliek (zoetwatervis)
Blak	Zonder golven (zee)
Blauwbekke.	Koukleumen.
Blauwe	De armen over elkaar slaan om warm te worden
Bleekskeet	Bleekneusje
blegeur	opschepperig
Blikjutter.	Wie stukken blik bijeen zoekt om te verkopen arbeider bij blikfabriek.
Blikke	Weerlichten, bliksemen
blote pote vloer	vloer met blote benen geverfd
Boedje	Schuurtje
Bokkem. Meervoud: bokkes.	Bokking.
Bokkes.	Borrel het meervoud ervan.
Bonkel	Bult
Bonker, bonkertje	Kort wollen (duffels) jasje
boompiemeet	boompje verwisselen kinderspel
booskippe.	Boodschappen
booskippebrief	bruinpapieren boodschappenzak
Borst.	Kerel, jongeman.
Bratje	Kaartje stop- of maaswol
Brekebeen	Brokkenmaker, pechvogel
Broeder.	Jan-in-de-zak, poffert (meelkost).
broedersdeel	evenveel
broinkorrels	zilvervliesrijst
Broodje	Boterham (algemeen)
Bruynzéliet, Bruynzéliaan.	Arbeider bij Bruynzeel.
bubbeleteek	bibliotheek
Bul	Stier
Buuf, buus	Buurvrouw
Buur	Buurman
C
champagnepils	gaseus, drank zonder alcohol
D
d’r komt een skoit met zure appele anzaile	er komt een fikse regenbui aan
D’r staat puur zo’n blees	Er staat flink wat wind
da vinnik noselek	dat vind ik zielig
dansskuur	dansgelegenheid
Darrem	Onsympathiek mens
darremekast	buik
dat had je niet edocht!	dat had je niet gedacht!
dat hewwik	dat heb ik
Dat is kasie.	Als iets graag gezien, gehoord of gedaan wordt.
dat isset hele aiere-ete	daar gaat het om
dat valt op en gansie	dat is een bofje
dat voorzait niet veul goeds	dat voorspelt niet veel goeds
de andaivie is main een bietje te eteg	De stamppot ligt zwaar op de maag
de Binnebantammerstraat (bestaat wèl in Amsterdam!)	denkbeeldige plaats
de bliert, de radder, dagwerruk mit de broek of	diarrhee
De branie oithange. (Is niet Zaans, maar Maleis)	Imponeren.
De deur slemt	De deur gaat moeilijk open, blijft in de sponning hangen
De hort op gaan	Op stap gaan
de ien of are taid	zeker ogenblik
De kluft nemen	Tegen de helling opfietsen
de koffiepot ontziele	de koffiepot leeggieten
de kras	voorman bij een groep huizenbouwers
de love broek anhewwe	geen zin om iets te doen
de mole loistert nee de vang	de molen remt af
de oge oit je test skame	zich diep schamen
De paai make.	In het gevlij komen.
De Pisbak	openbaar urinoir in Wormer
de poppe an ‘t danse	problemen (vechtpartijen of ruzie)
de rape benne gaar	er zijn problemen
de rolla	de straatgoot
De stamppot is eteg	de stampot is te dik, er ontbreekt jus
de vaartdaik	de vaartdijk (krommenie)
de vaiandelekhede beginne	aan het werk gaan
de zak kraige	ontslagen worden
Debber	Sul, sukkel
deer	daar
deero	daarzo
Demp.	Gedempte stuk water of sloot.
Der is een blussie of	Gebruiksschade aan serviesgoed
der was ‘n grote fuk bai de Lum	er was een flinke brand bij de linoleumfabriek
deur slob en slaik gaan	door alles heengaan
Deursleure.	Iemand helpen.
Deurtrekplee	Moderne wc
deuze of giene	deze of gene
die het kniphandjes	die geeft graag geld uit
die houdt zijn snot hoog	verwaand
die pere benne ien en al sop	die peren zijn heel sappig
die tei is rotzoipe	die thee is niet lekker
Diefie.	Verbrande lucifer.
dievehois	gevangenis
dievewerk	rot werk
Diggelwinkel.	Handel in aardewerk.
dik- vet- de- last	dronken
dilleberere	vergaderen, overleggen, delibereren
dinnesdag	dinsdag
Doddel. ‘Et lait op ‘n doddeltje.’	Losse hoop textiel (beddengoed, kleding), slordig opgevouwen.
doddele	slordig opvouwen
Doeneg, heneweerdereg	Onrustig, druk
Doive van de pestoor van Egmond.	Meeuwen.
Doojehoisie.	Mortuarium.
doosstoip	grote schrik
Doppehokker	Oostzaner (scheldwoord)
Dorrel	Stroom neusvuil
dorste	durfde
drankbalie	zuiplap
dridder	vogelpoep
droipsteertend ofzakke	met de staart tussen de benen vertrekken
Droisteg	Ongeduldig, ongecontroleerd
Droisteg.	Onbeheerst.
droistig, doeneg	druk, lawaaierig (van kinderen)
Drul.	Lodderig, suf.
Druttele	Talmen, lijntrekken
dundas	dundas
dut / dutte	dit
Dutrais	Vergeefse reis, reis ‘voor de prins’
E
een flik	tien gulden
een hangelesmandje	rietgevlochten hengselmandje
een jokkensie	een leugentje
een knol, raap	zakhorloge
een luntus	groot in zijn soort
een onke taid	een slecht, raar tijdstip
een onke taid	raar tijdstip
een slaghaakie	stenen tabakspijpje
een tjoklat	reep chocolade
een tuppie nemen	slokje nemen
een vlaartje	half schortje
eerappel	aardappel
Effies opsteke	Onderweg iets drinken in een restaurant
Effiies een lichie make	ik zal even bijlichten / een lampje aan doen
elektriek	electriciteit
Elestieketwist. (Elders in Nederland: elastieken.)	Kinderspel gespeeld met een lange lus van elastiek.
Elleke klapskeet.	Iedere keer weer (om niets).
en aardeg stoivertje op tafel draaie	financieel meetellen, geld binnen brengen
en bal en lebber geve	een bal een harde trap geven
en beroerd ankaike	een akelig gezicht
en cadeautje	een aanwinst (maar niet heus)
en dutte den?	en dit dan?
en gnappe doit	flink wat geld
en lappie oplegge	extra hard werken
en main hewwe	aanspraak maken, een claim hebben
en onke taid	een raar tijdstip
en sintervreetop, en orbertje vreetgraag	een schrokop
en skraifie	alles waarmee je kunt schrijven
en sliert an hewwe	plezier van hebben
en staive prais houwe	veel geld blijven vragen
Epikt en edreve.	Klaar voor vertrek.
er gien bek anzette	niet eten, niet lusten
er is gien abberensie op	er is geen kans op
er is maar lauw bestek op	er is maar weinig animo voor
er steek op hebben	onder de knie hebben
Érepels leze.	Na het rooien achtergebleven aardappels oogsten.
E
ergens een goeie lucht op hewwe.	goede verwachting van iets hebben
erreges van opkaike as piet snot	ergens verbaasd van opkijken
et buurwaif	de buurvrouw
et is ien meeneme	dat kan er ook wel bij
et is laielek weer	het is redelijk weer
et is oit en doen	het is niet te doen , onmogelijk
et laikt wel en bietje te natte	regenen
et loopt op zen lessie	het loopt op zijn einde
et vrot niet	het lukt niet
Eteg.	Machtig eten, zwaar op de maag.
Etrapte weeg	Houten buitenwand (overnaads, gepotdekseld)
eu	ui
evend	avond
F
Fainighaidje	Tenger kind
Fainkloitere.	Vingers na tuinwerk schoonmaken door knijp- en wrijfbewegingen.
fesoen	fatsoen
fjinsterwaifie	roddeltante
Fleke, jatte	Handen
Flier	Sliert
Flietertje	Zeer dun sneetje brood of plakje vlees
floeperd	hufter
Flutere.	Over water gooien met afvalrondjes van blikfabrieken, kartonnen vierkanten.
Fnistere	Fluisteren
Fok (ook elders in Nederland).	Bril
G
Gaan boite maar effies oittoile!	Een nogal druk kind even naar buiten sturen
gaeren	sparen
gajes	rommel, ongeregeld goed
Galgezager	Zaandammer (scheldwoord)
gardaine, nachtlappe	gordijnen
garing	recht op bepaalde hoeveelheid afvalhout
geen prakkezatie over	geen sprake van
geen pukkel	niets
geld verapothekeren	veel geld uitgeven aan mdicijnen of aan de apotheek
geld verdokteren	veel geld uitgeven aan doktersbehandelingen
genade gebroike	vergeven
genakeltje	piepklein dingetje
genére	behelpen
geneugten	genoegens
gien asem geve	geen antwoord of geen geluid geven
gien kwaad in de stad	niet erg
Gien zoivere koffie. (Ok elders in Nederland gebroikelek.)	Iets doen wat niet correct is.
Gifteg.	Kwaad.
gladde vraier	slimme vogel
gladdereg	glad
Gladoor	Wormerveerder (scheldwoord)
glaikers	twee gelijken
Glauwe	Gluren
gleumpie	glimlachje
Glisse, oitglisse	Glijden, uitglijden
Gloeiende spaiker	Slechte verlichting
Glop	Onderbreking in oeverbebouwing (aan de Zaan) Ook: lege plek in de mond van een kind dat aan het wisselen is.
Gnappies.	Netjes.
Gniepe	Gemeen knijpen (met de nagels, draaiend)
Gnokke	Verlangend kijken (naar eten)
goeie morrege, morrie	goede morgen
goeie plomp	flinke scheut (water of melk)
Gortboik. Gouwe. Spanjool.	Assendelver.
Gortzak	Assendelver (scheldwoord)
gossiebippies	bastaardvloek
graize doffer	hij is zo grijs als een duif
Grel	Grauwbleek, ongezond
Griebus	Steeg, achterbuurt
Groffie	Boterham bruin of volkoren
Groizig	Belust
Groos	Trots
Grutte	Grabbelen, pulken
Guster(e)	Gisteren
H
Haags bakkie	Halfvol kopje (koffie of thee)
Haaipaal opberrege.	Heipaal de grond in slaan.
hai heb ‘n achterdeurtje.	hij heeft een uitwijkmogelijkheid
hai heb natte biene	hij is dronken
Hai is deerzo de otjemedor	Hij is daar de grote man
hai is op zen post betouwd	dat kun je aan hem overlaten
hai lust zen bik wel	hij lust zijn eten wel
Hai raakte in de plomp(erd)	Hij raakte te water
Haidene. ‘De haidene benne annet erref.’	Molenslopers.
haige as ‘n dampeg peerd (of ‘n postpeerd)	heel erg hijgen
Hailege dage	Dunne plekken in geschilderde oppervlakken of in textiel
Hailig	Vrij
Haining	Heg
Haistere	Sjorren
Hakkepoffer	Krabbelaar (op het ijs) ook: motor(bak)fiets
Hallefblank ras (zie opmerkingen)	Parvenu
Hallefwerrekie.	Zwak windje waarop niet àlle toestellen in de molen werken kunnen.
handgemeen	vechtpartij
harrme, met gien harreme	Dommekracht, met geen mogelijkheid
Harses, kanes	Hoofd
Harseslappie	Hoofddoekje
heb errug	pas op
Hee daar, de lampedéra!	Let op!
heerskippe	heerschappen
heikelhammer	varkensslager
Helegaar	Helemaal
herrest, harrest	herfst
herrie in d hut	ruzie
het eerste deuntje	opening van de Assendelver kermis
Het haast me in me keel	Het is zo zoet / zout dat het prikt in mijn keel
Het nuwe werrek	De Hoornse (spoor) lijn
Het Prutje	gedempte wegsloot in Wormer
hewwe	hebben
hierzo	hier
hoe-is-t-ie?	hoe is ie?
Hoetelaar	Prutser, scharrelaar
Hoetele	Prutsen, broddelen
Hoil-lichie	Slechte verlichting
hois	huis
Hois of, hois an.	Huis aan huis.
Hooie.	Met grote happen eten, schrokken.
hooiersbier	bier van geringe kwaliteit
Hooimaker	Zon
Hoopstoots	Hals-over-kop
hormoezer	pastoor
hormoezer	priester
horrie op	vlug, levendig
hortje waier	stukje verder
Hossie.	Klompenhok.
Husse klusse met je neus ertussen	Antwoord op de vraag “Wat gaan we eten?
Hussie	Scheutje (melk, water enz.)
Hutte.	Klompen.
I
Iemand bai ‘t laif hewwe.	Iemand te pakken hebben, beetnemen.
Iemand leeg neerzette.	Iemand minachten, niet waarderen.
iemand met een zacht gezicht	een schijnheilige
Iendepul!	Uilskuiken!
Iets mit liefhebberai doen.	Iets met plezier doen.
iets tot en stookie verhakke	tot brandhout hakken
Ik ben gien loophond.	Ik ben geen sloof.
Ik gaan nee me klossebak, amme kusse roike, mit de ore estrekt, me gane te bed.	Ik ga naar bed.
Ik heb me sundese pak ovveskoierd.	Ik heb mijn zondagse pak afgeborsteld.
Ik hew deer puur ‘n taid verzwurreve.	Ik heb daar heel lang rondgezworven.
Ik ken wel in ‘n tontelbos.	Ik schaam me.
Ik laik wel holleg, ik hew doei.	Ik ben hongerig.
Ik skiet je deer wel.	Ik ontmoet je daar wel.
Ik weerskouw je!	Ik waarschuw je!
Ik zèl je knutte, ik zèl je un knaip geve	Ik krijg jou nog wel (schertsend)
illegment	onprettig iets
In de okazie komme.	In de gelegenheid komen.
in de wisse neme	veilig stellen
In Frans continu werreke.	In ploegendienst werken op de fabriek.
In z’n fleur weze.	In zijn goede tijd zijn.
inlikken	insmeren
Inverdan	Afwijkend geplaatst van de bebouwing: meer naar achteren
Inverdan.	Iets naar achteren gebouwd te opzichte van de rooilijn.
J
Jaarbreed	Uierboord (slachtproduct, voor WOII veel gegeten)
Jantje pak an doen	werken
je aige et lamlazerus werreke, skrikke enz.	zich lam werken, schrikken enz.
Je bek zel d’rvan skeure.	Ik lust er wel pap van.
Je benne puur droisteg, zeun.	Je bent erg onbeheerst, jongen.
je boik an pent lache	heel hard moeten lachen
je hosklosse, blaaipote	grote voeten
Je kenne alle grepe wel.	Je begrijpt het wel.
je lache wel houwe kenne	er valt niet om te lachen
Je laike wel niet wais.	Je lijkt wel niet wijs.
Je prol beskutte.	Je doel bereiken.
Je spinstertje.	Meisje met wie je naar het oud op nieuwfeest gaat.
Je woord beskutte.	je woord houden.
Je zelle wel waizer weze wille	Zo dom zul je wel niet zijn
Je ziene der gnappies oit.	Je ziet er netjes uit.
Je ziene der puur loof oit.	Je ziet er erg moe uit.
Jeukbonkel.	Muggenbult.
jipper	drol in de Zaan
Jisperduinen	denkbeeldige plaats
Jodelaim (zie opmerkingen)	Spuug, speeksel
juut, in Wormer ‘de ketver’	politieagent
Juut. Ketver (in Wormer).	Politieagent.
K
Kachelbiene.	Benen met rode vlekken door de warme kachel.
Kaike.	Kijken.
Kakke, kakkies	Voeten, voetjes
Kangkast	Groot en onhandelbaar voorwerp, bakbeest
kashoute	planken
kasjuweel	heel mooi, zeer fraai
kaskedieze	omzichtig navraag doen
Katjemáai, ‘et gaf nag un hoop katjemaai	Gedoe, het veroorzaakte problemen
Kattekliekie	Een heel klein beetje eten
Kazuweel.	Mooi, zeer fraai.
keessie	pruimtabak in de mond
Ken.	Kan.
Ket of pluut hewwe	Plezier hebben
Keuke. `Et koike liep deur de keuke.`	Keuken.
Kiekie.	Kindje.
Kielemorten	Afmaken, dood maken
Kiendop	Kind (klein van stuk)
Kietekar.	Kinderwagen.
Kietelekooi.	Kinderschare.
Kippedrift	Nerveuze haast
Kippekerremes	Regen en zonneschijn tegelijk
Kippekerremes; kerremes in de hel.	Regen en zon tegelijk.
Kirrel, borst.	Kerel, jongeman.
Kiskosse, kaile.	Ketsen (met kleine, platte steentjes over het water).
Kit.	Café, kroeg.
Klandizie. (Ook elders gebruikelijk.)	Cliënten, die iets komen kopen.
klapmussie	borreltje
klasseneur	prater
Kledder	Morsepot; slonzige huisvrouw; modder (als dat in de zandbak opgegraven wordt)
Kleddere.	Morsen.
Klitje	Sneetje roggebrood
Kloris	Vrijer, verkering (m)
klosse	geluid van klompen bij het lopen op straatstenen
Klossebak	Bed
Klotje.	Mutsje op de kruin.
kluffie	hellingkje
Kluft	Helling
Kluft	helling, oplopende weg
Knaaie	Verknoeien, stukdraaien
Knain.	Konijn.
knainestekels	paardenbloemblad
Knaip.	Kroeg.
Knecht, zeun	Aanspreekvorm jongen
Kneerteg	Overdreven zuinig
Kneppel, knecht.	Kokkerd, groot iets.
Kneppele.	Kapot maken, breken (serviesgoed)
knippie	schuifje op de deur
Knoetere	Gebrekkig, krom praten
knoetje	haarwrong (klein)
Knoffel	Knoffel
Knol	Gat in sok of kous
knot	haarwrong (groot)
knot; kloen.	bol (breigaren)
Knukkie.	Jongetje, knulletje.
Knunnekie	Kort, stevig kereltje
Koelekie, kulekie.	Kuiltje.
Koger, Koekvreter, Staisselkneter (scheldwoord).	Koog a / d Zaan (iemand uit -).
Koike.	Kuiken.
kom maar opperdan.	uitdagend, kom maar op als je durft.
Kom-af, ze benne van goeie kom-af	Afkomst, ze zijn van goeden huize
kompelemente	op en aanmerkingen
konkelefoezen	praten
Korreper.	Karper.
kortleje, kortlede	onlangs
krabbeltje	handtekening
Krammenakkeg	Gammel
krekettehoisie	snackbar
Krent, kneert	Gierigaard
Krentekakker	Zaandijker (scheldwoord)
Kreukele.	Kreuken.
Krimmeneel! (soms krimmenele)	Drommels!
Krimmeneel.	Krenterig, zuinig.
Kristelek	Netjes, bruikbaar
Kroelen	Dicht tegen elkaar aanliggen, knuffelen
kroes	puntzak
Kroes.	Stevige puntzak bij kruidenier.
Krokke.	Sneeuwen.
Krol	Gebreide muts
Kroosdoiker	Westzaner
Krukkedil.	Krokodil.
Kwastelorum.	Kwibus.
kwele	genieten
L
Laivrete.	Dromen, suffen bij het huiswerk.
Lampepit!	Lamstraal!
Land over zand	over ijs en weiland lopen
Lang gien kaantje.	Lang geen pretje.
langs in dwars	door elkaar
Lank ammekaar.	Lang achter elkaar.
Lebbere.	Likken.
Lekker vet slante.	Lekker smikkelen.
lelle	grote glazen bier of wijn drinken
lellepote	stuiptrekken
Lerp	Tong
Lessie.	Kliekje.
Lessiesdag.	Kliekjesdag.
Léteres kaike.	Laat eens zien.
Liemerig	Gebonden, stroperig (saus of soep)
Lientjebuur speule.	Lenen.
Liever de koekebakker is dood. D’r worre gien lieverkoekies meer ebakke.	Je krijgt niet anders.
Lillekzegger.	Kwaadspreker, bullebak.
loederslag	beroerdeling
loertje	sabbeldoekje voor kleine kinderen
Loerwange	Rode wangen van slaperig kind
Loeve	Walmen
Loiewaivekost	Gemaksvoedsel
Lokkie.	Kommetje.
lood in et zakkie kraige	geld vangen
Loof.	Moe.
lope of je en stok deur eslikt hewwe	stijf rechtop lopen
Los weer.	Licht regenachtig weer.
loskomen van de krop van de buul	veel geld uitgeven
Love biene, zadderege biene.	Vermoeide benen.
Love biene.	Moeie benen.
luilak	feestviering op de zaterdag voor pinksteren
lulle van et kasie	onzin
Lummer.	Arbeider bij linoleumfabriek.
Lurreke.	Drinken.
M
maankaikers	schoenen met omhoog stekende neuzen
Maddere	Moeite met iets hebben, aanmodderen
mal skepnet	scheldwoord van kinderen
Mangelepers	Amandelspijs
manloi	manvolk
Manne. ‘ik kèn ‘et niet manne’.	Iets aankunnen, beheersen; ‘ik krijg het niet voor elkaar’
manvast zain	trouw zijn aan een man
markeliere	plezier maken
mars, van ‘t padje!	donder op!
Me dochter is zo etterdetet, ze ken gien motteghaid zien.	Mijn dochter kan niet tegen rommel.
Me grassie is eknipt, nou me haininkie nag.	Mijn gras is geknipt, nu de heg nog.
Me zuster is puur zo maltenteg.	Mijn zuster maakt overdreven veel schoon.
mekaar	elkaar
Meliest.	Maar liefst.
Memele (Zie bij de opmerkingen.)	Moedertje (troetelnaam)
mentenere	begeleiden, gezelschap houden
Met de verneemstok rondgaan	Goed luisteren naar wat er gaande is
met en rood paspoort wegsture	ontslagen worden
met en zoet laintje	voorzichtig aan
Met links doen.	Makkelijk doen.
Meutele	Pruilen
Meutele, muttere.	Mopperen.
middege	om 12 uur schaften
Miegele.	Krioelen.
minnezeere	verminderen, met minder doen
mit ‘n verwezing	gedachteloos, zonder nadenken
Mit iemand omslag make.	Met iemand een praatje maken.
Mit je hut ‘n prokie in de weeg tummere.	Met je klomp een schilderijenhaakje in de wand timmeren.
Mit skeure en breke.	Met veel moeite.
Mit water vorreve.	Geverfd houtwerk met water schoonmaken, zodat de verfkleuren weer zichtbaar worden.
Moereterreg	Onhandelbaar kind
mokke	dobbelen
mook	trekharmonika
N
Naar de menoksie	Verwoest, vernield, ‘naar de maan’
Naar Worremer	Overleden (dier of plant)
nachtlozjies bai iemand hewwe; te warskip gaan.	bij iemand overnachten
Nag un klain krikkie	Bijna gaar (eten)
Naggeris.	Nog eens.
Nagtig	Slaperig, niet goed uitgeslapen
net en keekwallek	zeer hobbelend en slingerend
neurie	sterke drank
Neuzeg weze.	Loopneus hebben.
niks in de lap hange lete	niets vergeten, niets overslaan
nongenonge.	sabbellap voor kinderen
Nou dug ‘ oor, nou doeg ‘ oor!	Tot ziens!
nou zel et wel weer sulle	nu gaat het wel weer
O
Oetele	Stuntelen
ofdroipe	stilletjes vertrekken
ofskoiere	afborstelen
Oftukkele.	Met je hengeltje meer vis vangen dan je buurman.
ofvaldertje	afvallertje
oie	uien
oilekiet	uilskuiken
Oit ‘n goeie.	Met goede bedoelingen.
oit de gis valle	niet goed raden
oit je dommeleghaid eskud worre	wakker geschud worden
oit pronk	om mee te pronken
oitdoie	uitleggen, uitduiden
oitglissing	uitglijder
Oithaineg	Uitgelaten, baldadig
oitnaaier	Eind weg
Oittiste	Uitzoeken, uitpluizen
Oitwerdan	Afwijkend geplaatst van de bebouwing: meer naar voren
Okazie.	Gelegenheid, kans.
om de lazerai niet	beslist niet
om en an	om en nabij
omtroetele	prutsen, rommelen
onder berusting houwe	onder beheer houden
ongeraif	slecht spul
ongesineerd	onbeschaafd, onbeschaamd
onk	ongelijk
Onk	Ongelijk paar
Onwais	Raar, dom: doe niet zo ‘raar’, doe niet zo ‘dom’; erg: ‘erg’ groot, ik heb het ‘erg’ naar mijn zin
Oom, ome. (Maar familie is `noom`.)	Kennis, man van een generatie ouder (dus niet per sé familie).
Ootje	Oude vrouw
Ootje De Vries.	De oude mevrouw De Vries.
op de nuuwe penne gaan	opnieuw beginnen
op de oer zain	druk bezig zjn
op en bossie	dicht bij elkaar gepropt
Op groot lef.	Met veel durf, brutaalweg.
op roet	op weg, onderweg
Op z’n roiker.	In een goed humeur.
op zen vermaak kraige	te verduren krijgen
op-‘elege	opgelegd
Opa Tet, Opoe Tet	Betweter (M / V)
Opdare.	Opklaren (het weer, de lucht); bedaren.
opgelegen pandoer	zeker van het antwoord
Oprispings hewwe, de bor hewwe	Het zuur hebben (als gevolg van te vet eten)
opsasse	opjutten
Opskoildertje speule	Verstoppertje spelen
Opstekertje.	Rustpauze onderweg met kleine versnapering.
Opstemme.	Instemmen.
opsternaet	boos
orekroiper, oliekroiper	oorwurm
orse ket	veel plezier hebben
Otje-Pietje	Erg mooi, helemaal goed
Ottere, broekhoeste	Windje laten
Ouzeg	Vies, scherp riekend
over de skreef ‘egaan	te ver gegaan
Overmete.	Kotsen.
ovvelope oit!	afgelopen uit!
P
Pakzolder	Westzaner (scheldwoord)
pampier	papier
panne wit / bruin	wit / bruin rond brood
Pannebroiloft.	Kliekjesdag.
Patter.	Bewoner van het Krommenieërpad te Wormerveer.
peerd, knol	paard
Peeuwe.	Klagen, zeuren.
Pekele	Zweten
Pentere	Bakken, braden, sudderen, zonnebaden (fig.)
Pere	Flink ‘innemen’ , zuipen
perfesser, perfester	professor
Pikvin	Snibbig meisje
Pille	Dikke sneden brood
Pilo, machinistegoed.	Zware, geribbelde stof voor werkmanskleding.
pinkelhout	strikje, netjes in pak
Pisgril	Rilling
pispotjes	bloemen van akkerwinde
Pit	Gloeilamp
planjerplek	trieste, onaangename plek
plomp	sloot
plompie	beetje (vloeistof)
Plure of mierikken	Oogleden samenknijpen (om beter te kunnen zien)
plussel	beslag voor pannekoeken
Plussel	Gistdeeg
Plusselpot; plutspot.	Beslagkom
poepegrondel	ondermaats visje
poepegrundel	grondel
Poerlekwakker, ‘en raar pot-éte	Vreemde snuiter
Poesteg.	Lichtgeraakt.
poistereg	sjachereinig
Poppe oge.	Krenten.
premanteg	parmantig
Prikkie	Warme maaltijd
Primmereutel.	Primaire (= Provinciale) Weg.
prokie	haakje
Pronkies en prulle	Tierlantijntjes, nutteloze siervoorwerpjes
Pul (letje).	Jonge zwemvogel (eend, gans, zwaan, waterhoentje).
Pulletje	Baby-eendje (of kuikentje)
puur	behoorlijk, flink
puur an de maat zain	flink groot zijn
R
raaskallen	door praten (zonder inhoud)
Rabbig	Slordig, versleten
Raist met gummihakke.	Antwoord op de vraag: wat gaan we eten
Rakkertje.	Kop en schotel die niet bij elkaar passen.
rappidëe	haarlemmerolie
Renkelaar.	Porder (die werkvolk ‘s morgens wekt).
Reureg	Levendig
Reuring.	Leven in de brouwerij.
reuteltje, plintenpisser	hondje
Rietkip.	Meerkoet.
rimmetiek	reumatiek
risselevere	resolveren, antwoord geven
Rode, uitrode	Opruimen, uithalen (kast, zolder)
Roed-end.	Molenwiek.
roje meunie	rode menie (grondverf)
Rooffie.	Korstje opgedroogd bloed.
Rot	Rat
Rozeg	Slaperig na veel buitenlucht
Rutteltje	Opgewarmde koffie
S
Sakkere	Vloeken
sangerige boik	pijn in buik
sangerige boik	zere buik
sassie	sigaret
scheufpeu	schuifpui
schossie bommen	schotsen trappen
sekreet, skaithois	toilet
sekuur en zeker	vast en zeker
sensatieketel	sensatiezoeker, ramptoerist
sente	centen
Sepèrreber.	Superbe, super.
seun	zoon
sibbere.	hard lopen (Koog, Westzaan); platte steentjes over water keilen (Wormerveer).
sieuwerse	zwaar sjouwen
sjappeur	nietsnut
sjekkie bouwe	sigaretje draaien
sk	sch
Skabbleiben in die gekke maren	Vakbondsblokkade
Skadelek lache	Geforceerd of schamper lachen
skaithois	wc
skandelesatie	beschadiging
Skaverotteg	Vermolmd, verwaarloosd
Skeepe.	Schapen.
skelleme	vals spelen met kaarten
skelletrekker	trekbel
Sképe.	Schapen.
Skerrembloeme	Fluitekruid
skerrepklompe	winterklompen met ijzeren punten eronder
Sketemereet.	Lieverd, schatje.
skeuteg	vrijgevig
skiet je voor me	duim je voor me, of doe je een schietgebedje voor me
Skiete.	Ontmoeten, zien.
skip	schip
skoft	tijdsverloop tussen twee schafttijden
skoftaid	schafttijd
Skoit (Skoite ook: grote voeten)	Boot
skotsie loipe	schotsen lopen
Skotsieledderen	Schotsen springen
Skriebelig, ‘en skriebeltje, ‘en streep	Iel, mager (type)
skrobben	schrobben
Skrumpele.	Krimpen.
Slabone	Sperziebonen
slaperige benen	tokkelbiene
Sleepie.	Goedkope trouwstoet in ganzenpas naar het gemeentehuis.
slikwortele	Winterwortelen
slinger om de trap (iets makkelijks dus)	antwoord op de vraag wat gaan we eten
slootje wuppe	slootje springen
Slotteloos	Niet meer af te sluiten, dicht te maken (deur, portemonnee, tas)
smakbak, smakker	rotzak
smartgat	Spijs in krentenbrood
Smiestereg.	Klein, miezerig.
Smoorjaar.	Jaar van overlijden.
smousjasse	stelen
Smuiger	Betegelde schoorsteenplaats
Snaaie	Snoepen
Snaipap.	Koemelk, meel, evt. bruine suiker, omroeren, warmen tot het snijdbaar is.
Snerrek	Eigenwijs meisje
snibberere	snoepen
snoeven	overdrijven
Snotbriebel	Snotneus
spaikerskoon make	oude spijkers uit het hout halen
spanaapie	pauze
Spekkebaiter.	Langpootmug.
spie, spiedels	cent, centen
Spinken	Ergens mee pronken (om afgunst op te wekken)
Sproze lippe	Schrale lippen
staif spaantje	flinke hoeveelheid drank
Stalrame	Staren
Steerte.	In de weg lopen, ijsberen.
Stelstok.	Iemand die zich overal mee bemoeit.
stiefelen	doorstappen
Stienegooier (scheldwoord)	Wormer (iemand uit)
Stikkels	Distels
stollestere	solliciteren
stos	verbeelding
Stosgast.	Iemand met verbeelding.
strakkies	straks
Strontje.	Iemand die zich meer acht dan anderen.
Stukkezak, stukkebuul (ook stekke- of stikke-)	Boterhamzakje
suffesant	toereikend, goed
Sulle, baantje sulle	Glijden, baantje glijden
sullebuttertje	goedzak, doetje
T
t’ Is ‘n end waid weg	Het is ver weg
Tadder	Viezerik, viespeuk
Tafelblaadjes	Grote handen, ‘kolenschoppen’
Tak vannet pokes.	Brandend stukje hout om pijp aan te steken.
Tante. (Maar familie is `peet` of `peetje`.)	Kennis, vrouw van een generatie ouder (dus niet per sé familie).
te kerremes	naar de kermis
te warskip	uit logeren
te warskip gaan	uit logeren gaan
Te werrek gaan. De vaiandelekhede beginne.	Aan het werk gaan.
Temet	Bijna
ter deure oit en in	de deur in en uit
teuge inlegge	tegeninbrengen
tiepeling	vreemd iemand
tinnif	troep, van slechte kwaliteit
Tist	Knoop of klit (in het haar)
toe zen jare komme	volwassen worden
toetebakkes	gezicht
Tois.	Thuis.
Toiskommertje.	Thuiskomer.
Toiskommertje.	Wees, door anderen opgevoed.
Toislegger. toishaalder	Kostganger.
Tokkele.	Met vinger kloppen.
tokkie	tijd die men slaapt
tonen	tenen
Tot ankende week!	Tot volgende week!
Treeffie	Onderzettertje
Trieme	Dwarsstukken tussen stoelpoten
Troet.	Slappe veengrond (heiers-taal).
troetje	dik mengsel (bijv. als basis van een saus)
tu le tere	toileteren, naar de w.c gaan
Tult (een tult volluk)	Heleboel, massa, hoop
U
ueil	uil
Un kloen van un maid, , un molepeerd	Zwaar gebouwde (jonge) vrouw
Upperdeklinkie, hipperdeklink, uttertje	Peuter of kleuter
uurtje pies	vroegertje
V
vaifkop	spotnaam voor een hoge hoed
Vaizel.	Schroef van Archimedes, om water uit te pompen.
van begins of an	vanaf het begin
van de hand zette	oplossen
Van de skrale buul.	Met (te) weinig geld.
van nag iens zo	zeer erg, enorm
Vans glaike.	Jij ook, idem, eensgelijks.
varreke	varken
veiltje	aanrechtdoekje
verdistereweren	afbreken, vernielen
verinnewere	vernielen
Verkade rollade	ontbijtkoek
Verkleders (goed)	Kleding die aangetrokken wordt wanneer het werk gedaan is
Verknetere	Fijnknijpen
Verlangertje.	Verlengstukje aan de rok plooi die uitgelegd worden kan.
vermodde	verprutsen, verspillen
Verskiete	Schrikken
verworpeling	verschoppeling
verzoetinkie	verzachting, compensatie
vette skommel	dikzak
Veugeledridder.	Vogelpoepje.
Vlaardemoize.	Meisjes die na donkers nog buiten zijn.
vliegende skaft	geen vaste schafttijd
vlook	scheef
Vlook	Vlak, ondiep
vlussie	windje
Vluze	Vellen in de gekookte melk
Vluzekan	Melkkannetje met zeefje in de tuit
voederezere	eten inslaan
Vogeledrid	Uitwerpselen van vogels
voil proest	slecht volk
voizeleg	ruzieachtig
voor de sekuriteit	voor de zekerheid
voor de weerga	voor de donder
voor Jan Prut	voor Piet Snot
voor mekaar perbere te suddere	voor elkaar proberen te krijgen
voor nou en naggeris	voor nog een keer
vorrefkladder	schilder
Vorssichies	Voorzichtig
Vrai gelaggie.	Gratis borrel.
vraidag	vrijdag
Vroegspook / Laatspook	Ochtendmens / Avondmens
W
Waiffie, zus	Aanspreekvorm meisje
waivespul	vrouwvolk
wans	scheef
Warseg	Vuil, smerig, vies smakend
warsege bibber	naargeest
Warskippe.	Logeren.
wat een meuter	wat een grote
wat stane je te oetele, knecht	wat doe je onhandig, joh
Waterskip.	Lekke schuit, schip dat `water maakt`.
we moete te verjare bai opoe	we gaan naar oma’s verjaardag
Weeg	Houten buitenwand
Weeg.	Muur, wand.
Weeromhale.	Terughalen.
Weerskouwe.	Waarschuwen.
weet je wet er toe staat	weet je hoeveel het kost, een boete
Wel juksem en bonsem.	Krachtterm.
wet mien je deer aigelek ezaid mee	wat bedoel je eigenlijk te zeggen
wet zit jai te grimme en te grainze	wat zit jij te spotten
Witje	Boterham wit
Witsel	Witkalk
Wittele	Witten (plafond, muur)
witvis	blankvoorn (zoetwatervis)
woenesdag	woensdag
Woenesdagévend, bille-evend.	Woensdagavond.
worf	werf
worre	worden
Worref.	Molen(makers)terrein.
Worveltje	Blokje (om hekje of poortje te sluiten)
wroetwurm	wroetend kind
wuppertje	borreltje
Z
Z’n kop geeft niet op.	Hij blijft koppig.
zadderege biene	vermoeide benen
zakpain	geen geld
ze apperepo weer oppakke	doorgaan met het verhaal
Ze benne kristelek	Ze zijn kerkelijk meelevend
Ze benne puur fain	Ze zijn gereformeerd
ze heeft opoe	Ongestelde vrouw
ze kenne em en handje verkope	ze kunnen hard werken
Ze kerreke ‘ onder de roede’ (Zaandijk, in het kerkje onder de ‘ roeden’ van de molentrans van Molen ‘ De Dood’ ), ze benne zo fain as gemale poppestront.	Ze zijn gereformeerd ‘vrijgemaakt’
zemelezifter	haarklover, muggenzifter
zen dirrek straike	gaan zitten
zich verkroimele	zich verbijten, gespannen wachtenzich verkroimele
zo neudeg as brood	broodnodig
zo skoon as zullever	zeer schoon
zoetelap	dom figuur
zoipe zwager ome Jan is jareg	proost!
Zostrakkies	Zopas
zuks most je maar oit je laif lete	dat moest je maar niet doen
zweet is goekoop	hard werken wordt niet beloond
zwierbolle	feestgangers
zwummen	zwemmen
Zwuuphard.	Keihard.

116 OPMERKINGEN

1.        

2.       ” Deer make ze allang knope van” – zeggen ze aan de Zaan wanneer iemand reeds lang geleden is overleden. Ooit vroeg ik (Zaankanter) aan mijn (door en door Zaanse) moeder waar die malle uitdrukking vandaan kwam. Ze dacht even na, schoot toen in de lach en verklaarde dat knopen vroeger niet alleen gemaakt werden van hout, leer of metaal, maar ook van beenderen, ‘ benen knopen’ . Uiteraard gebruikt (e) de industrie daar dierlijke beenderen voor, maar de volksmond spreekt zijn eigen taal.

3.       ” Je kenne weer een broek knippe” (er komt weer wat blauw in de lucht, het klaart op) – een enkele keer hoort men de toevoeging ‘ soldaten-‘ (broek) . Pruisische soldaten droegen helderblauwe uniformen.

4.       ‘En reg as Sieuwers hewwe – een brede sterke rug hebben. gezegd door fabrieksarbeiders in Krommenie. Sieuwers was werkzaam als sjouwer in de losse ploeg.

5.       Af en toe bezig ik – opgegroeid ‘ân de Zaan’ tussen door-en-door Zaanse (groot)ouders – woorden of uitdrukkingen die bevreemding wekken bij de medemens in andere delen van Noord Holland. Wat zeg jíj nou?? Uiteindelijk schafte ik `De Zaanse Volkstaal` (ed.1971) van Dr.G.J. Boekenoogen aan. Wanneer nu iemand vragen stelt over mijn woordkeus, dan kijk ik het daar even in na. Het klopt altijd.

6.       Ajje naggeris op me ekkie komme, zellik je mit me ooi-aak in je atje ikke! (Als je nog eens op mijn hekje komt, zal ik je met mijn hooihaak in je gatje prikken)

7.       Als de kachel gloeiend heet was zei men – de kachel staat op soldere.

8.       Als een nieuwe schoen kraakte zei men dat er deugd in zat.

9.       Als een straatventer an de hoize kwam (d.w.z. in een met huizen bebouwd gebied kwam) probeerde hij zijn spulletjes `hois of, hois an` te verkopen.

10.   Als er bijvoorbeeld een buts van een beker of een bord af was en we zeiden daar iets van, zei mijn moeder steevast: `Skeve dinge pisse ok`. Met andere woorden: Ook al is het niet meer helemaal intact, je kunt het nog gewoon gebruiken.

11.   Assendelvers spreken de h uit, waar veruit de meeste andere Noord-Hollanders dat niet doen, en laten hem weg, waar de anderen hem zeggen. `Maar zuks is niet eel herg.` Dus kwam er een plaagzinnetje: `Ajje naggeris op me ekkie komme, zellik je mit me ooi-aak in je atje ikke!` (Als je nog eens op mijn hekje komt, zal ik je met mijn hooihaak in je gatje prikken!)

12.   Bellespringster – dienstbode bij dokter of advokaat die direct bij het horen van de bel kwam horen, wat er was.

13.   Benauwd kijken – hai kaikt as en skellevis die zen belaidenis doet op en warme stoof.

14.   Bepaalde woorden die gewoon bij het ABN horen worden ‘ân de Zaan’ op een andere manier gebruikt. Men kent wel het woord `aarde` maar dan in de betekenis van ‘wereld’ en niet in de zin van ‘tuinaarde’. Tuinaarde heet aan de Zaan ‘modder’.Dat wat andere Nederlanders ‘modder’ noemen, noemt een Zaankanter ‘prut’. Wat elders ‘prut’ heet, heet aan de Zaan ‘slik’. ‘t Is maar dat u het weet.

15.   Bij Gerkens Cacao was een poedertrekker de persoon die de opgevangen cacao uit de treem in zakken deed en dan afbond.

16.   Blikjutter iemand die stukken blik bij elkaar zoekt om ze later te verkopen.Schertsend gezegd van mensen die op de blikfabriek werkten.Ook wel eens blikvreters genoemd.

17.   Bokkes het meervoud van bokkingen (de vis) . Bokkes was ook het meervoud van een borrel. Hieruit ontstond de uitdrukking en bokkie kope op de Krommenieer kermis. Men kocht er dus een borrel.

18.   Broodje ienhand: dikke snee brood. broodje tweehand: eenzelfde snee brood in twee dunne plakken gesneden. Een broodje eenhand was met 1 hand te hanteren; een broodje tweehand was daarvoor te slap …

19.   Bros: kort geknipt haar. Het was iets langer dan gemillimeterd. Het werd pas mooi gevonden als het haar wat piekerig werd. Het was oorspronkelijk Frans.

20.   Bruine berenspek wordt Verkade rolladen genoemd. Ontbijtkoek.

21.   Dat is kasie – gezegd als iets graag gezien, gehoord of gedaan werd. Vooral als het een lichte irritatie bij andere opwekt.

22.   De klaine maid is et lope loof; nou kraigt ze en draagie.

23.   De oude hoofdweg tussen Zaandam en Alkmaar werd ook wel eens de Primmereutel genoemd. Komt van `Primaire weg`.

24.   De poeploods – Aan de zuidervaartdijk gevestigde loods waar de strontvaatjes heengebracht werden. De stront werd vermalen vlak bij de vuilnisbelt.

25.   Door ouderdom niet meer mee kunnen doen – op je doodstal staan.

26.   Een Purmerender is een oneigenlijke manier van doorstoten van biljartballen.

27.   Een aantal woorden werden in kleine kring gebruikt zoals: een vrachtjoekel- een vrachtwagen, een kreel- een meisje in de bakvisjesleeftijd, een loidskreeuwer- een luidspreker, een roemer- een pispot. Deze woorden hebben nooit het algemeen beschaafd Zaans gehaald. Toch leuk om er een paar te noemen. De meeste van dit soort woorden zijn ontstaan in families, verenigingen of dergelijke gemeenschappen en kwamen amper verder dan die kring.

28.   Een boer in Assendelft riep steeds heel hard `kaf, kaf, kaf!` om zijn koeien met melktijd bij elkaar te roepen.

29.   Een denkbeeldig broodje skoifkees is een boterham waar het plakje kaas door de happende mond steeds weggeschoven wordt.

30.   Een fabelefoesie is een smoesje, een fabeltje.

31.   Een kit is een kroeg. In Krommenie had je ca 1950 -1960 een kroeg die `de opiumkit` werd genoemd …

32.   Een klein soort praam in Krommenie heet een bakkie

33.   Een rokkie- een buis, een soort mouwvest met overslag en twee rijen knopen en weerzijden voorzien van zakken. Het was meestal uit pilow, soms uit leer gemaakt.

34.   Een sleepie – Trouwde men dan op een goedkope manier en begaf men zich lopend in eendenpas naar het gemeentehuis noemde men dit een sleepie.

35.   Een werknemer van de linoleumfabriek – een lummer.

36.   Eendenhouders noemden eenden die hun eieren ergens in het rietland legden “wegleggers`.

37.   Eet ze! Soms met de toevoeging: met een haakie, den ken je ze terughale ennet naggers overdoen.

38.   Geussiesspel was een kinderspel. De kinderen verbeeldden zich in hun spel geuzen te zijn. Voor dit spel werd ook het woord skoffiesspel gebruikt.

39.   Hallefblank ras, Jodelaim: ‘Niet met jodelaim!’ – wanneer je aan je vinger likte om een blaadje om te slaan of een vlekje te verwijderen. Volkstaal is nou eenmaal niet politiek correct.

40.   Heel vroeger had je bij AH puntzakjes die kroes werden genoemd.

41.   Heiers noemde de zachte Zaanse grond waarop zij werkten vaak troet.

42.   Hele dikke, geribbelde stof voor werkmanskleding werd pilo of machinistengoed genoemd.

43.   Het aardig voor mekaar hebben- de spulletjes op zen loopies hebbe.

44.   Het heen en weer krijgen – over Assendelft nee Nauwerna rolle.

45.   Het oude viaduct waar de treinlijn Zaandam naar Hoorn overging werd de `coupure` genoemd. Het inmiddels verdwenen viaduct in de spoorlijn naar de Hembrug, dat vanaf de Provincialeweg toegang gaf tot de Pieter Ghijsenlaan langs eertijds Bruynzeel, heette eveneens de `coupure`.

46.   Het was de sport van sommige jongens om ‘s winters als er nog dun ijs op het water lag er zo gouw mogelijk over heen te lopen, zonder er door te zakken natuurlijk, dat ging vaak wel goed maar ja niet altijd, dan moesten ze met een koud nat pak naar huis. Als dat rennend gedaan werd, heette dat `aisieliddere`; op Koog heette dat `gammele`, op Westzaan `trochele`.

47.   Het woord `spinstertje` wordt genoemd door G.Grandiek in zijn boekje `Zaanstreek bakermat van industrie.` uitgeverij Knoop en Niemeijer – Haren blz.44. Met oudejaarsavond ging men `ter spinning`. Dan kwamen de jongelui te
samen in een herberg, weefschuur of in een van de ouderlijke huizen. Ieder droeg
zijn deel bij voor het natje en het droogje. Een jongeman, die nog geen meisje
had, kon de begeerde partij -dan zijn spinstertje genaamd- desnoods nog
voor de oudejaarsdienst in de kerk vragen.

48.   Het woordje `memele` wordt door Pieter Boorsma genoemd in in zijn schetsen van het
Zaanse molenleven . Dit boekje is ongeveer in 1927 uitgegeven. Hij laat een van
zijn personages vragen: en hoe gaat het met je memele Naar mijn idee moet je het
op zijn Frans uitspreken.

49.   Iemand die zich boven anderen verheft werd een strontje genoemd

50.   Ik geef er de vaif – ik gun mezelf vijf minuten rust

51.   Ik hang je op an en spinnerag- milde bedreiging

52.   Ik kan het niet laten: et is op zen donders as ik et lete ken.

53.   In Assendelft gingen de kinderen als de schooldeuren opengingen om half negen al duwend en proppend tegelijk de school binnen. Dit werd meeroppe genoemd.

54.   In Krommenie konden meisjes elkaar uitschelden voor heks van Pera. Van Pera = vampira.

55.   In Wormerveer werd een oude gedempte sloot tussen de Weverstraat en de Franklinstraat door omwonenden altijd aangeduid als `de demp`.
Bron: Mijn familie uit de Weverstraat in de jaren 50 / 60 van de vorige eeuw.

56.   In de `strijd` tussen Zaandijk en Koog aan de Zaan werd, door Kogers ook het volgende versje gebruikt: `Ik hew me skoene lete lappe, om die Z’ndaikers lens te trappe.` Blijkbaar ging het er dus stevig aan toe. ; -)

57.   In de begin van de jaren zestig was het gooien van ronde afvalblikjes van de fabriek over de vaart een jongensspel. Fluteren werd dit genoemd. Werd elders ook wel gedaan met min of meer vierkante brokken karton.

58.   In de omgeving van Krommeniedijk waren er boeren die het hun knechten verboden om sterke drank te drinken tijden hun werk. Sommige knechten verstopten daarom hun neuriefles (drankfles) onder het hooi. Van stiekeme drinkers werd algauw gezegd: hij neemt er een van onder het hooi.

59.   In de winterdag kunnen ze over een panlat rijden, en in de zomerdag over geen drie bij elf – in de winter hebben ze geen muntje te makken terwijl ze in de zomer bij wijze van spreken bulken van het geld. Drie bij elf is een houtmaat.

60.   In et tempo van en neeslaghaai bai en slap hallef werrekie – heel langzaam

61.   In het Zaans begint het voltooid deelwoord veelal niet met `ge`; de g wordt nogal eens weggelaten. Men hoort dan `eskreve` (geschreven), `elache`(gelachen), `elope` (gelopen), `ebrocht` (gebracht) . VD van `eten` wordt `e-ete`, soms `ge-ete`.

62.   In het Zaans zijn vaste Nederlands uitdrukkingen wat losser. Zo spreekt men soms van Saime Boezeroen i.p.v. Jan Boezeroen of iemand langer kenne as gustere i.p.v. iemand langer kennen dan vandaag of venéved of gustere i.p.v. vandaag of morgen. `Venévend of gustere komtet wel weer opperdan.`

63.   Je moete in Assendelft wone gaan: kejje meedoen mit praislulle. – Gezegd van iemand die graag en veel praat.

64.   Jongens die na het donker worden nog buiten zwierven werden `zeed voor de Ommerse Skans` genoemd. Die schans lag ooit benoorden Ommen; daar kwam een heropvoedingsgesticht voor landlopers en andere deugnieten.

65.   Kwajongens of raddraaiers worden aan de Zaan `bélies` genoemd. De veronderstelling lijkt gerechtvaardigd dat dit woord afkomstig is van het langere `belialskinderen`, oftewel kinderen van de `duivel`, Belial, zo genoemd in de Statenvertaling (Job 34, 18 en 2 Kor 6, 15) .

66.   Met middageten wordt in de Zaanstreek altijd warm eten bedoeld. Het maakt niet uit op welk uur van de dag deze maaltijd genuttigd wordt. Als men aan die maaltijd zit, `den benne me te middege`.

67.   Mijn vader (overleden op zijn 100e) had het onlangs over een toiskommertje. Ik liet hem een oude foto zien van KFC. Hij wees naar iemand en zei: `Hai was een toiskommertje.` Ik begreep het niet. Hij vertelde dat de ouders van die jongen begin 1900 vlak na elkaar overleden waren, wat niet ongewoon was in die tijd. Het kind trok bij de burgemeester in en werd daar grootgebracht … een toiskommertje.

68.   Mijn vader uit Westzaan had ‘s winters altijd last van `kouwe fleke`.

69.   Mit water vorreve – houten deuren en muren met helder water schoonmaken zodat de oorspronkelijke verfkleuren weer zichtbaar worden.

70.   Net een film wordt gezegd van een grappige gebeurtenis. Iets wat men voor zijn ogen ziet gebeuren.

71.   Omstreeks 1970 had ik een gesprek met een halfbroer van mijn grootvader. Hij vertelde mij dat in zijn jeugd het werkvolk in Krommenie soms gewekt werd door renkelaars.

72.   Ongebruikte kleding of linnengoed dat al klaar ligt in de kast- op et nuuwtje legge.

73.   Op de Noorderhoofdstraat in Krommenie had men indertijd Cafe de Vriendschap. Dit cafe werd Hotel Gaslicht genoemd.

74.   Op de lange regel slape – in de kleine huizen moesten de kinderen vaak naast elkaar op de overloop slapen. Dit werd op de lange regel slepe genoemd.

75.   Op stikkie gaan bai je peetje- een boterham gaan eten bij je tante

76.   Patter – Iemand die op het Krommeniërpad woont in Wormerveer.

77.   Piraat was een sigarettenmerk. Een piraatje was de sigaret. Bij het kopen van een pakje Piraat kreeg je een plaatje die je kon sparen. Als je een aantal van dit soort plaatjes bij elkaar had werd er soms een kaartspel mee gespeeld. Dit werd piraten genoemd. Een ander merk heette Player; met òf delen van die sigarettendoosjes, òf bijbehorende kaartjes werd ook gekaart: `Plajere`, wat door keurig pratende kinderen verder vereenvoudigd werd tot `pleieren`.

78.   Polderwater werd / wordt opgepompt met een z.g. schroefpomp dit is een halfcilindervormige goot onder een zekere hoek opgesteld waarin een een draaispil met lange schroefvormige schoep draait. Lijkt veel op de horizontale transportschroef die korrelige substanties verplaatst. Alleen in de Zaanstreek heet dit een vijzel, spreek uit: `vaizel`. Doordat het lijkt, alsof er slangen dooreen kronkelen, als hij draait, heet het ook wel `slangemole`.

79.   Sjiek de la mar: zeer fraai, deftig.

80.   Skotsie lope:
Als de ijsbreker voor Rote (een houthandelaar die eigenlijk Rot heette, maar die om commerciële redenen een letter aan zijn naam had toegevoegd) in de dijksloot het ijs brak om doorvaart te maken voor de dekskoite met planke, renden wij als kwajongens, over de losse schotsen om het hardst naar de overkant …

81.   Van mensen met een slecht karakter werd gauw gezegd: Hai deugt voor de honde (innet gat) niet.

82.   Vlaardemoize – meisjes die na het donker worden nog buiten zwerven

83.   Voorheen werden veel stoelen met biezen gemat. Een (gematte) stoel werd dus een mat genoemd.

84.   Waar je et meest van heb te zegge daar kom je et dichtste bai te legge- plagerig gezegd van jonge mannen en vrouwen die kritiek op elkaar hebben.

85.   Wanneer een kind zijn best niet doet op school, wanneer het niet in staat of bereid is een behoorlijke (beroeps) opleiding te volgen, dan maakt (e) men de `geruststellende` opmerking: `Je kenne altaid nag nee ‘et vingertjesfebriek of de zakkiesplakkerai.`

86.   Wat bij ons -Westzaners, nu wonend in Groningen- nog steeds gebezigd wordt is de ie-toevoeging inplaats van de -je: doossie, zakkie, lampie, tassie, boompie etc. Zelfs onze kinderen hebben het overgenomen…

87.   Wie heeft zoiets ooit gehoord – Wie het zuks nou ooit op de viool hore speule

88.   Wormerveerders werden Gladoren genoemd. Dit komt door het grote aantal oliemolens daar en er rondom, waarop de Wormerveerders werkten. In een oliemolen is veel lawaai van de heipalen van de slagpers(en). Men was dus vaak `haaidoof`. Om beter te horen hield men de hand achter het oor. De handen waren vet van de olie en dus werd ook het oor glad van het vet. Vandaar Gladoren.

89.   Zaankanters komen nooit `uit de Zaanstreek` – die term wordt alleen door buitenstaanders gehanteerd. Als Zaankanter kom je `oit de Zaan` of `van de Zaan` (`Kèjje dat niet hore dèn?`) Je woont ook niet `in` Zaandijk of `in` Wormerveer, je woont `op` Zaandam of `op` Krommenie. Je woont al helemaal niet `in Koog aan de Zaan`, je woont `op de Koog`. De Zaankanter heeft voorts grote moeite met de veel voorkomende lettercombinatie tz. Die wordt steevast verbasterd door ss. Zo woont er niemand in Westzaan of Oostzaan, noch ook bestaat er zoiets als een Westzijde (hoofdstraat in Zaandam) of Oostzijde (idem) . Wanneer dat van toepassing is, dan woont de Zaankanter ofwel `op Wessaan` of `op Oossaan`, danwel `op de Wessai` of `op de Oossai`. De bestrate slingerweg tussen Wormerveer en Zaandam heeft zóveel verschillende namen, dat niemand er aan begint om ze te leren. De `Lagedaik op Z’ndaik`, alla – maar `op de Koog` is er `gien beginne an`, en dus wordt de weg daar verder maar gewoon `de ouwe weg` genoemd, dit in tegenstelling tot de provinciale weg, min of meer parallel met de spoorlijn. Dat is de `nuwe weg`.

90.   Zaans dreigement voor (niet al te) stoute kinderen: `Je dènke der om hè, of je gane mit blote biene te bed.`

91.   Zaans kwartiertje. Bij een evenement (toneelstuk, operette enz. Wordt iets later begonnen dan officieel vermeld i.v.m. evt. laatkomers. Dit wordt een Zaans kwartiertje genoemd.

92.   Zweerringetje – het eerste ringetje dat door je oor gaat kan een beetje gaan zweren. Tegen een kind dat om onduidelijke reden huilde werd gezegd: `Zoet maar kindje, je kraige belletjes in je oor, want je ringetjes beginne te zwere.`

93.   `Gauw is an en skeet esturreve`, werd gezegd als iemand `GAUW!` riep. Met gauw werd waarschijnlijk Gouwe bedoeld, iemand uit Assendelft.

94.   als de wiedeweerga – als Woutertje Wagmans

95.   beursweer – mooi weer om ‘s avonds te beurzen, buiten met de buren praten.

96.   cent: klein gaatje. Ook het aarsgat werd zo genoemd. `Kaik, die honde luchte an mekaars (broine) cent.`

97.   dat is toch het toppunt!- nou slaat me toch et onweer in de arremoed!

98.   en tak van et pokus – een brandend stukje hout om je pijp mee aan te steken. een afgebrande lucifer werd wel eens een diefie genoemd.

99.   en waterskip is een lekke schuit. Et wordt en waterskip vedaag – het wordt een slechte dag vandaag.

100.           fainkloitere was het schoonmaken van de vingers door knijp en wrijfbewegingen na tuinwerk te hebben gedaan.

101.           hai ken raime as ouwe Saime en malle Griet die ken et niet. – gezegd van iemand die graag rijmt.

102.           het regent ouwe waive mit bajonette – gezegd van water dat opspat door hard neerkomende regendruppels.

103.           hij is zeer bleek- hai zo bleek as en skeet in de maneskain

104.           in het Zaans wordt vaak de sch uitgesproken als sk bijvoorbeeld skool, skip en skoit (school, schip en schuit). Zaankanters verwisselden vaak de ui in eu bijvoorbeeld
het keuken liep in de keuken, in het Nederlands, het kuiken liep in de keuken. Maar dat komt van de Zaanse ondernemers, die op de Amsterdamse beurs niet àl te zeer uit de toon vallen wilden. De èchte Zaanse ui klinkt nl. als oi en de pogingen om ABN te praten strandden dus bij de eu. Spotzinnetje over deze struikelaars: `Toin sting in de teun.`

105.           krimmeneel had in de Zaanstreek twee extra betekenissen: Wees toch niet zo krimmeneel – wees toch niet zo zuinig. Krimmeneel nag an toe.

106.           laivreete werd gezegt als je bij het huiswerk maken zat te dromen, zit je weer je lei (schrift) weer op te eten?

107.           merreke waar et roer straikt- merken waar het verkeerd gaat

108.           opstekertje – kleine versnapering onderweg waarbij een rustpauze wordt ingelast

109.           poldermeester make – iets helemaal opeten of opdrinken, soldaat maken.

110.           snijpap – koeienmelk, meel eventueel bruine suiker. laten warmen tot het snijbaar is.

111.           verlangertje- verlengstukje aan de rok. plooi die uitgelegd kan worden

112.           vingertjesfabrieken. Deze bedrijven waren berucht door het feit dat arbeiders gemakkelijk een vinger (of erger) konden kwijtraken door het werk aan de machines.

113.           voete en vane – stukken, een heel eind. Hai was nag voete en vame van de deur verwaiderd.

114.           weeromhale – terughalen. Na een feestje wordt gezegd: kom je skade maar gauw weeromhale.

115.           zo vlug as emale poppestront – zeer langzaam

116.           Érepels leze: na het rooien van de aardappels gingen wij ‘s avonds het land op, om de nog in de grond achtergebleven aardappels te oogsten. Mijn jongere broer(tje) kwam dan vol trots met blauwe piepers aanzetten uitroepende `kaik allegaar blauwe, lekker!`

212 GEZEGDEN

(Getrouwd) stel dat veel in lengte verschilt	Anderhalleve cent
Aansporing tot matigheid.	`Alles mit mate`, zai de kleremaker, en hai sloeg ze waif mit de ellestok.
Achteraf praten is zinloos.	‘Et is kwalek male mit wind van gustere.
Alert zijn.	Het noodsain in top zette.
Als de dobber bij het vissen nog niet rechtop staat.	Je legge te vlook.
Als de jeugd niet even wil helpen; of met ouderen dolt.	Wet dochte jollie: `Ouwe knolle / peerde moete eerst of`?
Als de nood aan de man komt ………	loopt deumenie mit de bul (stier).
Als een bok op een haverkist.	Erop zitte as ‘n duvel op ‘n zieltje.
Als eerste over het ijs te lopen.	Aisieliddere.
Altijd kwaaltjes hebben.	Altaid ziek en nooit dood.
Anders dan anders.	Aars as aars.
Antwoord op de vraag `Vriest het?`	Nou! ‘t Grondais loopt langs de goot.
Antwoord op de vraag `Vriest het?`	Wel ‘oor, de pook hangt staif achter de kachel.
Antwoord op de vraag `Wet gane me ete?`	Huspot mit braipenne.
Antwoord op de vraag `Wet gane me ete?`	Husse mit prikke en lanknat.
Antwoord op de vraag `Wet gane me ete?`	Stront mit stientjes.
Ben je nou nog niet vertrokken?	Grote skepe hewwe lank werrek oitvare.
Benauwd kijken.	Kaike assen skellevis, die ze belaidenis doet op ‘n warreme stoof.
Bij het drinken hoort een rokertje.	Bai ‘n geseling hoort ‘n brandmerrek.
Bij vertederd kijken naar de verrichtingen van een jong kind.	Kaik nou toggeres, raik hee?
Buiten een plas doen.	De gait verpenne.
Daar begrijp ik niets van.	Deer slaat me toch ‘n blinde ezel in!
Dan moet je het overnieuw doen; dan moet je nog eens.	Den ken je wéér an.
Dat is geen kleinigheid.	Dat is gien smaldoek.
Dat kan er ook nog wel bij	‘t Komt op een dood peerd ok gien steek meer an
Dat mag de pret niet drukken.	Dat mag de broek niet bolle.
Dat ruimt op. Dat geeft rust.	Dat skeelt een vak in hois.
Dat scheelt weer, in bagage / in gewicht.	`Alle vrachies lichte`, zai de skipper, en hai gooide ze vrouw overboord.
Dat vind ik doodeng, ik word er akelig van.	Me griezels lope over me grazzels.
Dat ziet er toonbaar uit.	Dat ken voor de krame om.
De eerste zijn.	Annet voorspien legge.
De hele boel.	De hiele husklus mit zandrepe.
De kachel is gloeiend.	De kachel staat op sóldere.
De kans is voorbij gegaan.	De veugel heb over ‘t touw ‘evloge.
De laatste zijn.	Annet achterspien legge.
De lucht lijkt wel wat naar onweer te neigen.	De lucht werrekt.
Deftig, fraai.	Sjiek de la mar.
Des winters komen ze rond van bijna niets, ‘s zomers bulken ze van het geld en kan er niets vanaf.	In de winterdag kenne ze raie over ‘n panlat, en in de zeumerdag naggenies over drie bai ellef. (3×11 is een stevige houtmaat)
Die jeugd van tegenwoordig toch.	De kindere stane teuge de ouwers op as glazewassers teuge de rame.
Dikke snede brood, in twee dunne plakken gesneden.	Broodje tweehand.
Dikke snede brood.	Broodje ienhand.
Dit is toch het toppunt!	Nou slaat me toch ‘t onweer in de arremoed!
Door ouderdom niet meer meedoen kunnen.	Op (je) doodstal staan.
Een beetje verbeelding, een tikje arrogant?	Zeg stront, wie heb jou ‘eskéte?
Een boterham eten bij je tante.	Op stikkie gaan bai je peetje.
Een brede, sterke rug hebben.	‘En reg as Sieuwers hewwe.
Een grijze duif (v.e. man).	Graize doffer.
Een opgedragen klusje afschuiven op iemand anders.	As de maid een maid heb, het mevrouw ‘r twee.
een prettig, zorgenloos leventje	een proostleve
Een sacherijnig gezicht.	‘En bakkes of ze de bast van eek op het.
Een slordige, armoedige boel	Een rabbig zootje
Een spijker in de muur slaan	Een prokie in de weeg slaan
Een strop hebben.	De plok en strop kraige.
Een stukje wandelen.	‘En lopie make.
Een tukje doen.	‘En brief an de keuning skraive.
Eerlijke, harde werker.	Ientje mit hande oit ze mouwe en bit op ze kieze.
Er komt weer wat blauw in de lucht.	Je kenne weer een broek knippe (soms ok: ‘n boerekiel).
Er netjes uitzien.	An’ekleed gaat oit!
Er van door zijn.	De hort op weze.
Er wordt toch niet naar geluisterd; het is vergeefse moeite.	‘t Is butter an de galleg ‘esmeerd; ‘t Is de moeriaan eskuurd.
Er zijn erger dingen.	‘t Is gien doodwond.
Er zijn meer gasten dan verwacht werd, er is misschien wat krap koek / taart enz.	Effies aige bedankt, jonges
Erg beven.	Trille as een lammeresteertje.
Erg moe.	Love biene en ‘n zangerige boik.
Ergens gek op zijn.	Erreges worst op weze. (of tok)
Ergens mee vandoor gaan.	Mit iets skoot-an gaan.
Extreem dun plakje vlees als broodbeleg.	Portretje van de verlore zeun.
Fier rechtop.	As ‘n haan van ‘n stoter.
Gedane zaken nemen geen keer; `als` zeggen is zinloos.	`As` is verbrande turref.
Geen haar op mijn hoofd.	Gien lid an me laif.
Geloof dat maar niet.	Wie dat gelooft, heb een kallef in ze hoofd.
Genoeg is genoeg. (eten)	‘t Hoeft niet bai ‘t laif vol.
Haasten helpt hier niet.	‘n Koe in ‘n haas hewwe gelaik nuwejaar.
Heb je nou nóg niet genoeg gegeten?	Hejjai een maag mit een verwullef?
Héél langzaam.	Innet tempo van ‘n neeslagshaai bai ‘n slap hallefwerrekie.
Heel traag.	Zo vlug as emale poppestront.
Heel veel moeite doen.	Achter de beskoittore om komme.
Helemaal geen steun krijgen.	Gien blauw steun kraige.
Het aardig voor elkaar hebben.	De spultjes op ze lopies hewwe.
Het bord helemaal schoonlikken.	Op ze Oossaans ete.
Het geld groeit me niet op de rug.	Ik ben me geld niet loof.
Het geld groeit me niet op de rug.	Ik hew gien peerdje skaitgeld.
Het heeft geen haast.	Et hangt niet.
Het heeft geen zin je te haasten als je te laat bent.	Je haaste ajje de taid hewwe, dan hejje de taid as je haast hewwe.
Het heen en weer krijgen.	Over Assedelleft nee Nauwernee rolle.
Het is daar behoorlijk druk.	‘t Laikent deer wel puur zo drok.
Het is erg.	‘t Is over zeerdoen hien.
Het is nu wel mooi weer, maar het kon wel eens in onweer eindigen	Der komt wel een skeet na
Het is vlakbij, om het hoekje van de deur.	Je kenne ‘t mit ‘n warreme pankoek belope.
Het kind werd geboren toen ze precies negen maanden getrouwd waren.	‘t Was bai de beddeplank of.
Het kopje / glas zit overvol.	‘t Is mondje bai.
Het kost meer dan dat het opbrengt.	Een broek lappe en gare toegeve.
Het regent een beetje, het motregent	Het mottert
Het regent erg hard	Het regent klapmussies
Het regent flink	Het miegelt
Het regent zo hard, dat het water opspat.	‘Et regent ouwe waive mit bajonette.
Het stormt.	‘Et waait ouwe waive mit hoede op.
Het te gek maken.	Je massie overboord zaile.
Het wordt me te duur	‘Et wordt me te jauker
Het wordt regenen vandaag.	‘Et wordt ‘n waterskip vedaag.
Hij / zij is een keurige verschijning.	Je kenne mit ‘m / ‘r voor de krame langs.
Hij / zij is zo mager als brandhout	Hai / zai kèn met de kenaine deur de tralies
Hij / zij laat Gods water over Gods akker lopen	Die laat ok Viola / de viole maar zorrege
Hij heeft geen droge draad meer aan zijn lijf	‘Et droipt toe zen broek en jas oit
Hij heeft weer wat te zeuren.	Deer zit hem weer ‘n skeet dwars; hai heb weer wet te peeuwe.
Hij is geen beroerde vent, maar zíj! (of andersom, in elk geval een echtpaar)	Hai is wel ‘n goed waif, maar zai zoipt zo.
Hij is zeer bleek.	Hai is zo bleek as ‘n skeet in de maneskain.
Hij ziet er slecht uit.	Hai loopt te sterreve langes de weg.
Hoge nood (kleine boodschap)!	‘t Is weer hoogwater in de polder.
Hou er maar over op.	Skai toch oit.
Iemand beetnemen.	Iemand bai ‘t laif hewwe.
Iemand de schuld geven.	Iemand iets op z’n mouw smere.
Iemand die graag rijmt.	Hai ken raime as Ouwe Saime, maar Malle Griet die kennet niet.
Iemand is hoogbejaard overleden.	De baker het er gien skuld an ‘ehad.
Iemand is reeds lang geleden overleden.	Deer make ze allang knope van; hai komt temet awweer trug (zie ook opmerkingen)
Iets dat niet correct is.	Gien zoivere koffie. (Niet specifiek Zaans!)
Iets helemaal opeten, -drinken soldaat maken.	Poldermeester make.
Iets met plezier doen.	Iets mit liefhewwerai doen.
Iets onverwachts, dat zich voor je ogen afspeelt.	Azzen fullem.
IJdelheid der ijdelheden …	‘t Is en mooi koppie, jammer dattet rotte moet.
Ik ga naar huis.	Ik gaan nee me aige wéleg; Ik gaan op hois an.
Ik heb me gehaast om op tijd te komen.	Hè, hè, dat was hard-oit.
Ik heb trek.	Ik laik wel holleg; ik hew doei.
Ik kan het niet laten.	‘Et is op z’n donders azzik ‘t lete ken.
Ik lust er wel pap van.	Je bek zel d’r van skeure.
Ik neem vijf minuten rust.	Ik geef er de vaif.
Ik word erg kwaad.	Me bloed wordt karrenemellek (en me ribbe takkebosse).
In de benauwdheid zitten.	In de poep z’n karren zitte; in de nartel zitte.
In een mum van tijd.	In taid van ‘n mum.
Inderhaast, op een holletje	Op een hebbel en een drebbel.
Je bent drijfnat.	Je laike wel ‘n bietje doffeg.
Je blijft wat je bent.	Iens ‘n ezel, nooit ‘n peerd.
Je doet maar.	Doen wet je zegge, den liege je niet.
Je hemd hangt uit je broek.	Je mellek kookt over.
Je kan kletsen wat je wil, maar dat helpt niet	Je kenne je mond in de knoffel lulle, maer det hellupt niet
Je kijkt toe en doet niets.	Je zitte / stane d’r bai mit je arreme over je darreme.
Je kunt je overal wel over opwinden.	Je kenne van elleke skeet wel een donderslag make.
je mag wel oppassen dat je niet uitglijdt.	Je magge wel oitkaike dat je niet wegsulle.
Je ziet bleek, pips.	Je ziene der oit as een voil hemd.
Jeempie kreempie de butterboer.	Jeempie kreempie de butterboer
Jij knapt altijd snel weer op wanneer je eens ziek bent.	‘t Is bai jou nèt weduwnaarspain.
Jong geleerd, oud gedaan.	‘t Vriest makkelek op een oud skotsie.
Jongens die na donkers nog buiten zijn.	Zeed voor de Ommerse Skans.
Juist, goed geraden.	Je hange ‘m d’r goed in.
klaar!	klaar is Kees! (en ie zag zen vader hange)
Let op!	Hee daar de lampedéra!
Liegen alsof het gedrukt staat.	Liege as ‘n bidprentje.
Liever lui dan moe.	Liever loi as loof.
Maak je niet druk, dat heeft geen zin	Maak je niet drok, het kind is er al
Maak van je hart geen moordkuil.	Maak van je hart gien smoorpan.
Merken waar het verkeerd gaat.	Merreke weer offet roer straikt.
Met de hoed in de hand komt men door ‘t ganse land.	Maar mit je pet op je test kojje d’r ok best.
Met je armen over elkaar.	Mit je arreme over je darreme.
Met oud op nieuw feesten.	Ter spinning gaan. (Is dut Assedellefts?)
Milde bedreiging.	Ik hang je op annet spinnerag.
Moe zijn.	Ik ben annet end van de akker; ik hew ‘t end in de bek.
Moe-zijn is geen excuus.	Loof ken lank an(houwe).
Nauw is niet wijd en lastig op zijn tijd. (Als `Nou hoor!` geroepen wordt.)	Nauw is niet waid en vervelend op z’n taid.
Nette baantjes verdienen niet.	Skone klere verdiene gien geld.
Niet overdrijven met je werk.	Maak d’r gien kastemakerswerrek van.
Niet tijdens het eten met je hoofd op je hand steunen!	Moet je ‘n turref? Kejje d’r op leune.
Nooit gehaast.	Altaid in stap, nooit in draf.
Nu of nooit!	Buurmans goed is maar íén keer te koop.
Nutteloos werk doen.	Lege zakke overend zette.
Ongelovigen hebben vaak geluk.	De ongelovege groeie de roze voor de skoene / hutte.
Onmondige kinderen; volwassenen gaan vóór	Hangore; eerst grote mense, dèn hangore
Ons kent ons ………..	en vaif ons is een pond.
Op verjaarsvisite gaan.	Te verjare gaan.
Over dun ijs rennen.	Aisieliddere.
Over oud worden.	Jong opknope, den hejje d’r gien last van.
Over oud worden.	Oud, oud? De dúvel is oud, en ze moer nag ouwer.
Plaagzin op jonge mannen en vrouwen, die kritiek op elkaar hebben.	Weer je ‘t meeste van heb te zegge, deer kojje ‘t dichste bai te legge.
Praten als Brugman.	Je bek loof lulle.
Rustig aan maar	Kallemte en kroiebitter
Rustig maar, het komt wel goed.	Kallemte kejje redde; kallemte en ‘n kroiebitter.
Slappe koffie zetten.	Íén loodje koffie in de Zaan, en ‘n lekker bàkkie …
Slecht aflopen.	Dun van de darrem gaan.
Slenteren, traag lopen	Stientjes telle (Wat bèjje laat, zeun, hewwe je stientjes ‘eteld? )
Slordig en lui.	Zo makkelek as Mariebuur.
Stormt het?	Et storremt pas, as de worrevels an de skaithoize draaie as molewuke.
Thee, vruchtensap, frisdrank, bier, melk, water.	Je kenne d’r beter van piese as van ‘n korsie brood.
Thuiskomen voordat het donker wordt.	Voor donkers tois.
Tijd genoeg.	De lucht zit nag vol dage.
Tijdens het werk de plaats van een zieke collega overnemen.	Oit de biene lope.
Tot de orde roepen.	‘En pin op de neus geve.
Tot uw dienst; graag gedaan; geen dank.	Voor nou en naggeres.
Van de regen in de drup.	Van pissebed in (of naar) strontebed / kakkebed.
Van de weeromstuit.	Van de alterasie.
Vergenoegd kijken.	Bloemzoet en meukel kaike.
Verspilde moeite.	Mit de knolle de pot in.
Verstandig en oplettend zijn; niet overdrijven.	‘t Hoisie (Walletje) bai ‘t skuurtje houwe.
Voor 1 cent snoep uitzoeken.	Cent van ‘t blad.
Wat ben jij brutaal!	Lilleke, brutale aap!
Wat gaan we eten?	Vraagneuze mit himphampe; vraagneuze mit iendepote, kippekonte en kattesteerte.
Wat is er aan de hand?	Drie vingers, pink en doim!
Wat kijk je benauwd.	Je kaike of je pennemesse poepe moete.
Weigeren, niet meer meedoen.	De steert ervoor hale.
Wie heeft zoiets ooit gehoord.	Wie het zuks nou ooit op de viool bleze hore.
Zaandijkse slagzin tegen samenvoeging (begin 20e eeuw wou men samenvoegen met Koog, in de 30’er jaren van die eeuw met àlle Zaandorpen plus Uitgeest, en toen kwam 1973 met Zaanstad …	Z’ndaik mot Z’ndaik blaive!
Ze gaan plotseling veel met elkaar om.	Nou-nou, ‘t is an mit Mat en Troi.
Ze heeft het zeer druk.	Ze heb ‘t zo drok as d’r mans moer mit de loiermand.
Ze zijn rooms-katholiek.	Ze benne rooms; ‘t benne pape; ze benne vannet houtje.
Zeer statig.	Zo stateg as hereboere.
Zich ergens druk over maken.	D’r ‘n harnas over antrekke.
zich laten gelden	an de stutte skudde
Zijn oor te luisteren leggen; op onderzoek uitgaan; informatie inwinnen.	Effies kloke.
Zo blij als een kind	Zo blaid as blik
Zo rood als een kreeft	Zo rood as ‘n haan.
Zo trots als een pauw.	Zo groos as ‘n ouwe aap (mit drie steerte).
Zonder slag of stoot.	Zonder heft of stoot.
Zuinig zijn.	Op de need krabbe.
Zware bevalling.	De kerrek most helegaar deur de Peperstraat.

877 WOORDEN

‘t Is echt zo, waarachtig	‘t Is waarachies wáár
A
aan het werk gaan	de vaiandelekhede beginne
Aan het werk gaan.	Te werrek gaan. De vaiandelekhede beginne.
aanbevelen	anrikkemedere
aandach schenken	atensie geve
aangebrand (pan of kookplaat)	anneskrookt
aanhangsel	bai endje
aanrechtdoekje	veiltje
aanspraak maken, een claim hebben	en main hewwe
Aanspreekvorm jongen	Knecht, zeun
Aanspreekvorm meisje	Waiffie, zus
aanvaarden	anveerde
aardappel	eerappel
achteraf, naderhand	achternee
activiteit	activitait
afborstelen	ofskoiere
afbreken, vernielen	verdistereweren
afgelopen uit!	ovvelope oit!
Afkomst, ze zijn van goeden huize	Kom-af, ze benne van goeie kom-af
Afmaken, dood maken	Kielemorten
afvallertje	ofvaldertje
Afwijkend geplaatst van de bebouwing: meer naar achteren	Inverdan
Afwijkend geplaatst van de bebouwing: meer naar voren	Oitwerdan
akkoord	akkoord van Putte
alles waarmee je kunt schrijven	en skraifie
als	azze
Als iets graag gezien, gehoord of gedaan wordt.	Dat is kasie.
Amandelspijs	Mangelepers
ander werk zoeken	‘n aare stiek zoeke
andere	aare
anders	aars
Antwoord op de vraag “Wat gaan we eten?	Husse klusse met je neus ertussen
antwoord op de vraag wat gaan we eten	slinger om de trap (iets makkelijks dus)
Antwoord op de vraag: wat gaan we eten	Raist met gummihakke.
Arbeider bij Bruynzeel.	Bruynzéliet, Bruynzéliaan.
Arbeider bij linoleumfabriek.	Lummer.
Assendelver (scheldwoord)	Gortzak
Assendelver.	Gortboik. Gouwe. Spanjool.
avond	evend
B
Baby-eendje (of kuikentje)	Pulletje
Bakken, braden, sudderen, zonnebaden (fig.)	Pentere
bakkie koffie	bakkie leut
bastaardvloek	gossiebippies
Bed	Klossebak
bedtijd	beddegankstaid
beetje (vloeistof)	plompie
begeleiden, gezelschap houden	mentenere
behelpen	genére
behoorlijk, flink	puur
Belust	Groizig
Benen met rode vlekken door de warme kachel.	Kachelbiene.
beroerdeling	loederslag
beschadiging	skandelesatie
beslag voor pannekoeken	plussel
Beslagkom	Plusselpot; plutspot.
beslist niet	om de lazerai niet
Betegelde schoorsteenplaats	Smuiger
Betweter (M / V)	Opa Tet, Opoe Tet
Bewoner van het Krommenieërpad te Wormerveer.	Patter.
bewoners	beweunders
bibliotheek	bubbeleteek
bier van geringe kwaliteit	hooiersbier
bij hun vergeleken	bai heulie te kaike
bij iemand overnachten	nachtlozjies bai iemand hewwe; te warskip gaan.
Bijna	Temet
Bijna gaar (eten)	Nag un klain krikkie
binnenkort	anstons; aanses.
bioscoop	biosgoop
blankvoorn (zoetwatervis)	witvis
Bleekneusje	Bleekskeet
bloemen van akkerwinde	pispotjes
Blokje (om hekje of poortje te sluiten)	Worveltje
Bokking.	Bokkem. Meervoud: bokkes.
bol (breigaren)	knot; kloen.
Boodschappen	booskippe.
boompje verwisselen kinderspel	boompiemeet
boos	opsternaet
Boot	Skoit (Skoite ook: grote voeten)
Borrel het meervoud ervan.	Bokkes.
borreltje	klapmussie
borreltje	wuppertje
Boterham (algemeen)	Broodje
Boterham bruin of volkoren	Groffie
Boterham wit	Witje
Boterhamzakje	Stukkezak, stukkebuul (ook stekke- of stikke-)
Brandend stukje hout om pijp aan te steken.	Tak vannet pokes.
Brasem, bliek (zoetwatervis)	Blai
Bril	Fok (ook elders in Nederland).
Brokkenmaker, pechvogel	Brekebeen
broodnodig	zo neudeg as brood
bruinpapieren boodschappenzak	booskippebrief
buik	darremekast
Buiten praten met buren, kennissen.	Beurze.
Bult	Bonkel
Buurman	Buur
Buurvrouw	Buuf, buus
C
Café, kroeg.	Kit.
cent, centen	spie, spiedels
centen	sente
Cliënten, die iets komen kopen.	Klandizie. (Ook elders gebruikelijk.)
D
daar	deer
daar gaat het om	dat isset hele aiere-ete
daarzo	deero
dansgelegenheid	dansskuur
dat had je niet gedacht!	dat had je niet edocht!
dat heb ik	dat hewwik
dat is een bofje	dat valt op en gansie
dat kan er ook wel bij	et is ien meeneme
dat kun je aan hem overlaten	hai is op zen post betouwd
dat moest je maar niet doen	zuks most je maar oit je laif lete
dat vind ik zielig	da vinnik noselek
dat voorspelt niet veel goeds	dat voorzait niet veul goeds
De armen over elkaar slaan om warm te worden	Blauwe
de buurvrouw	et buurwaif
De deur gaat moeilijk open, blijft in de sponning hangen	De deur slemt
de deur in en uit	ter deure oit en in
De Hoornse (spoor) lijn	Het nuwe werrek
de koffiepot leeggieten	de koffiepot ontziele
de molen remt af	de mole loistert nee de vang
De oude mevrouw De Vries.	Ootje De Vries.
de stampot is te dik, er ontbreekt jus	De stamppot is eteg
De stamppot ligt zwaar op de maag	de andaivie is main een bietje te eteg
de straatgoot	de rolla
de vaartdijk (krommenie)	de vaartdaik
denkbeeldige plaats	de Binnebantammerstraat (bestaat wèl in Amsterdam!)
denkbeeldige plaats	Jisperduinen
deze of gene	deuze of giene
diarrhee	de bliert, de radder, dagwerruk mit de broek of
dicht bij elkaar gepropt	op en bossie
Dicht tegen elkaar aanliggen, knuffelen	Kroelen
die geeft graag geld uit	die het kniphandjes
die peren zijn heel sappig	die pere benne ien en al sop
die thee is niet lekker	die tei is rotzoipe
dik mengsel (bijv. als basis van een saus)	troetje
Dikke sneden brood	Pille
dikke, enigzins zurige soep	‘n pan groenzooi
dikzak	vette skommel
dinsdag	dinnesdag
Distels	Stikkels
dit	dut / dutte
dobbelen	mokke
dom figuur	zoetelap
Dommekracht, met geen mogelijkheid	harrme, met gien harreme
donder op!	mars, van ‘t padje!
door alles heengaan	deur slob en slaik gaan
door elkaar	langs in dwars
door praten (zonder inhoud)	raaskallen
doorgaan met het verhaal	ze apperepo weer oppakke
doorstappen	stiefelen
Douchecel	Badcel
Drinken.	Lurreke.
drol in de Zaan	jipper
Dromen, suffen bij het huiswerk.	Laivrete.
Drommels!	Krimmeneel! (soms krimmenele)
dronken	dik- vet- de- last
druk bezig zjn	op de oer zain
druk, lawaaierig (van kinderen)	droistig, doeneg
duim je voor me, of doe je een schietgebedje voor me	skiet je voor me
dundas	dundas
Dunne plekken in geschilderde oppervlakken of in textiel	Hailege dage
durfde	dorste
Dwarsstukken tussen stoelpoten	Trieme
E
een aanwinst (maar niet heus)	en cadeautje
een akelig gezicht	en beroerd ankaike
een bal een harde trap geven	en bal en lebber geve
Een heel klein beetje eten	Kattekliekie
een leugentje	een jokkensie
Een nogal druk kind even naar buiten sturen	Gaan boite maar effies oittoile!
een onderwerp aansnijden	ansoppere
een raar tijdstip	en onke taid
een schijnheilige	iemand met een zacht gezicht
een schrokop	en sintervreetop, en orbertje vreetgraag
een slecht, raar tijdstip	een onke taid
Eenzaam	Allieneg
Eigenaardig, raar	Aardig
Eigenwijs meisje	Snerrek
Eigenwijs type	Aigewais pot-nat, aigewaize pot stront
Eind weg	oitnaaier
electriciteit	elektriek
elkaar	mekaar
en dit dan?	en dutte den?
er is geen kans op	er is gien abberensie op
er is maar weinig animo voor	er is maar lauw bestek op
Er is wat weinig (eten)	‘t Is bekterrege
er komt een fikse regenbui aan	d’r komt een skoit met zure appele anzaile
Er staat flink wat wind	D’r staat puur zo’n blees
er valt niet om te lachen	je lache wel houwe kenne
er was een flinke brand bij de linoleumfabriek	der was ‘n grote fuk bai de Lum
er zelf geld bijleggen	bai bosse
er zijn problemen	de rape benne gaar
Erg mooi, helemaal goed	Otje-Pietje
Ergens mee pronken (om afgunst op te wekken)	Spinken
ergens verbaasd van opkijken	erreges van opkaike as piet snot
eten inslaan	voederezere
evenveel	broedersdeel
extra hard werken	en lappie oplegge
F
fatsoen	fesoen
feestgangers	zwierbolle
feestviering op de zaterdag voor pinksteren	luilak
Fijnknijpen	Verknetere
financieel meetellen, geld binnen brengen	en aardeg stoivertje op tafel draaie
Flink ‘innemen’ , zuipen	Pere
flink groot zijn	puur an de maat zain
flink wat geld	en gnappe doit
flinke hoeveelheid drank	staif spaantje
flinke scheut (water of melk)	goeie plomp
Fluisteren	Fnistere
Fluitekruid	Skerrembloeme
G
gaan zitten	zen dirrek straike
Gammel	Krammenakkeg
gaseus, drank zonder alcohol	champagnepils
Gat in sok of kous	Knol
gearmd naast elkaar lopen	arrempie deur lope
Gebonden, stroperig (saus of soep)	Liemerig
Gebreide muts	Krol
Gebrekkig, krom praten	Knoetere
Gebruiksschade aan serviesgoed	Der is een blussie of
gedachteloos, zonder nadenken	mit ‘n verwezing
Gedempte stuk water of sloot.	Demp.
gedempte wegsloot in Wormer	Het Prutje
Gedoe, het veroorzaakte problemen	Katjemáai, ‘et gaf nag un hoop katjemaai
geen antwoord of geen geluid geven	gien asem geve
geen geld	zakpain
geen sprake van	geen prakkezatie over
geen vaste schafttijd	vliegende skaft
geen zin om iets te doen	de love broek anhewwe
Geforceerd of schamper lachen	Skadelek lache
gekke dingen meemaken	ape beleve
geld vangen	lood in et zakkie kraige
Gelegenheid, kans.	Okazie.
geluid van klompen bij het lopen op straatstenen	klosse
Gemaksvoedsel	Loiewaivekost
Gemeen knijpen (met de nagels, draaiend)	Gniepe
genieten	kwele
genoegens	geneugten
gevangenis	dievehois
Geverfd houtwerk met water schoonmaken, zodat de verfkleuren weer zichtbaar worden.	Mit water vorreve.
gezicht	bakkes
gezicht	toetebakkes
Gierigaard	Krent, kneert
Gistdeeg	Plussel
Gisteren	Guster(e)
glad	gladdereg
Glijden, baantje glijden	Sulle, baantje sulle
Glijden, uitglijden	Glisse, oitglisse
glimlachje	gleumpie
Gloeilamp	Pit
Gluren	Glauwe
Goed luisteren naar wat er gaande is	Met de verneemstok rondgaan
goede morgen	goeie morrege, morrie
goede verwachting van iets hebben	ergens een goeie lucht op hewwe.
Goedkope trouwstoet in ganzenpas naar het gemeentehuis.	Sleepie.
goedzak, doetje	sullebuttertje
gokken, proberen	aventure
gordijnen	gardaine, nachtlappe
gort en meel	bais
Grabbelen, pulken	Grutte
Gratis borrel.	Vrai gelaggie.
Grauwbleek, ongezond	Grel
grondel	poepegrundel
Groot en onhandelbaar voorwerp, bakbeest	Kangkast
Groot glas	Bel (ook in Friesland)
groot in zijn soort	een luntus
grote glazen bier of wijn drinken	lelle
Grote handen, ‘kolenschoppen’	Tafelblaadjes
grote schrik	doosstoip
Grote voeten	(Skiet) skoite
grote voeten	je hosklosse, blaaipote
Grote, sterke kerel.	‘n Booi vannen kirrel. ‘t Is ‘n hele booi.
H
haakje	prokie
haarklover, muggenzifter	zemelezifter
haarlemmerolie	rappidëe
haarwrong (groot)	knot
haarwrong (klein)	knoetje
half schortje	een vlaartje
Halfvol kopje (koffie of thee)	Haags bakkie
Hals-over-kop	Hoopstoots
Handel in aardewerk.	Diggelwinkel.
Handen	Fleke, jatte
handtekening	krabbeltje
hard lopen (Koog, Westzaan); platte steentjes over water keilen (Wormerveer).	sibbere.
hard werken wordt niet beloond	zweet is goekoop
hebben	hewwe
heel erg hijgen	haige as ‘n dampeg peerd (of ‘n postpeerd)
heel hard moeten lachen	je boik an pent lache
heel mooi, zeer fraai	kasjuweel
heerschappen	heerskippe
Heg	Haining
Heipaal de grond in slaan.	Haaipaal opberrege.
Heleboel, massa, hoop	Tult (een tult volluk)
Helemaal	Helegaar
Helling	Kluft
helling, oplopende weg	Kluft
hellingkje	kluffie
herfst	herrest, harrest
Het gaat me aan het hart	‘t noost me zo
het is bijna afgelopen	‘ t is temet ovvelope
het is hier krap	‘t is hier kroip deur, sloip deur. Je moete je hier d’r deurhien kringele.
Het is hier krap.	‘t Is hier kroip deur, sloip deur. Je moete je d’r hier deurhien kringele.
het is niet te doen , onmogelijk	et is oit en doen
het is niet te eten, hetzit vol met beentjes	‘t is gien vrete, ‘t ben allegaar bientjes
het is redelijk weer	et is laielek weer
Het is redelijk weer.	‘t Is laielek weer.
Het is ver weg	t’ Is ‘n end waid weg
Het is ver weg.	‘t Is ‘n end waid weg. ‘t Is mail op zeuve.
het is verdomd als het niet zo is	‘t is vergloeid asset niet zo is (of verkakkeloerd)
het is weer gerepareerd	‘t Is weer hecht in starrek
Het is zo zoet / zout dat het prikt in mijn keel	Het haast me in me keel
het loopt op zijn einde	et loopt op zen lessie
het lukt niet	et vrot niet
het stelt niet veel voor	‘t beskiet niet veul
het wordt veel verkocht	‘t is kopereg
Het zit helemaal in de knoop (in de war)	‘t Zit hillegaar in de tist
het zit muurvast	‘t zit daikvast, ‘t zit zo vast as Haarlem
Het zuur hebben (als gevolg van te vet eten)	Oprispings hewwe, de bor hewwe
hier	hierzo
Hij blijft koppig.	Z’n kop geeft niet op.
hij heeft een uitwijkmogelijkheid	hai heb ‘n achterdeurtje.
Hij is daar de grote man	Hai is deerzo de otjemedor
hij is dronken	hai heb natte biene
hij is zo grijs als een duif	graize doffer
hij lust zijn eten wel	hai lust zen bik wel
Hij raakte te water	Hai raakte in de plomp(erd)
hoe is ie?	hoe-is-t-ie?
hondje	reuteltje, plintenpisser
Hoofd	Harses, kanes
Hoofddoekje	Harseslappie
Houten buitenwand	Weeg
Houten buitenwand (overnaads, gepotdekseld)	Etrapte weeg
hufter	floeperd
huis	hois
Huis aan huis.	Hois of, hois an.
I
Iedere keer weer (om niets).	Elleke klapskeet.
Iel, mager (type)	Skriebelig, ‘en skriebeltje, ‘en streep
Iemand die niet weet wat hij wil.	‘n Malle mispel.
Iemand die om alles lacht.	‘n Lachbrok.
Iemand die zich meer acht dan anderen.	Strontje.
Iemand die zich overal mee bemoeit.	Stelstok.
Iemand helpen.	Deursleure.
Iemand met verbeelding.	Stosgast.
Iemand minachten, niet waarderen.	Iemand leeg neerzette.
Iemand te pakken hebben, beetnemen.	Iemand bai ‘t laif hewwe.
Iemand waar weinig energie in zit	‘n Loie slak op ‘n teerton mit teugewind.
Iets aankunnen, beheersen; ‘ik krijg het niet voor elkaar’	Manne. ‘ik kèn ‘et niet manne’.
Iets doen wat niet correct is.	Gien zoivere koffie. (Ok elders in Nederland gebroikelek.)
Iets met plezier doen.	Iets mit liefhebberai doen.
Iets naar achteren gebouwd te opzichte van de rooilijn.	Inverdan.
Ik ben geen sloof.	Ik ben gien loophond.
Ik ben hongerig.	Ik laik wel holleg, ik hew doei.
Ik ga naar bed.	Ik gaan nee me klossebak, amme kusse roike, mit de ore estrekt, me gane te bed.
Ik heb daar heel lang rondgezworven.	Ik hew deer puur ‘n taid verzwurreve.
Ik heb mijn zondagse pak afgeborsteld.	Ik heb me sundese pak ovveskoierd.
Ik krijg jou nog wel (schertsend)	Ik zèl je knutte, ik zèl je un knaip geve
Ik lust er wel pap van.	Je bek zel d’rvan skeure.
Ik ontmoet je daar wel.	Ik skiet je deer wel.
Ik schaam me.	Ik ken wel in ‘n tontelbos.
Ik waarschuw je!	Ik weerskouw je!
ik zal even bijlichten / een lampje aan doen	Effiies een lichie make
Imponeren.	De branie oithange. (Is niet Zaans, maar Maleis)
In de gelegenheid komen.	In de okazie komme.
In de weg lopen, ijsberen.	Steerte.
In een goed humeur.	Op z’n roiker.
In het gevlij komen.	De paai make.
In ploegendienst werken op de fabriek.	In Frans continu werreke.
In zijn goede tijd zijn.	In z’n fleur weze.
insmeren	inlikken
Instemmen.	Opstemme.
J
Jaar van overlijden.	Smoorjaar.
Jan-in-de-zak, poffert (meelkost).	Broeder.
Je begrijpt het wel.	Je kenne alle grepe wel.
Je bent erg onbeheerst, jongen.	Je benne puur droisteg, zeun.
Je doel bereiken.	Je prol beskutte.
Je krijgt niet anders.	Liever de koekebakker is dood. D’r worre gien lieverkoekies meer ebakke.
Je lijkt wel niet wijs.	Je laike wel niet wais.
Je stoel aanschuiven terwijl je erop zit.	Anstoele.
je woord houden.	Je woord beskutte.
Je ziet er erg moe uit.	Je ziene der puur loof oit.
Je ziet er netjes uit.	Je ziene der gnappies oit.
Jij ook, idem, eensgelijks.	Vans glaike.
Jonge zwemvogel (eend, gans, zwaan, waterhoentje).	Pul (letje).
Jongetje, knulletje.	Knukkie.
Jonkies krijgen, vermenigvuldigen (steeds maar -).	Anjonge.
K
Kaartje stop- of maaswol	Bratje
Kan.	Ken.
Kapot maken, breken (serviesgoed)	Kneppele.
Karper.	Korreper.
Keihard.	Zwuuphard.
Kennis, man van een generatie ouder (dus niet per sé familie).	Oom, ome. (Maar familie is `noom`.)
Kennis, vrouw van een generatie ouder (dus niet per sé familie).	Tante. (Maar familie is `peet` of `peetje`.)
Kerel, jongeman.	Borst.
Kerel, jongeman.	Kirrel, borst.
Ketsen (met kleine, platte steentjes over het water).	Kiskosse, kaile.
Keuken.	Keuke. `Et koike liep deur de keuke.`
Kiften, tegenwerpingen maken.	Battenére, battere.
Kijken.	Kaike.
Kind (klein van stuk)	Kiendop
Kinderschare.	Kietelekooi.
Kinderspel gespeeld met een lange lus van elastiek.	Elestieketwist. (Elders in Nederland: elastieken.)
Kinderwagen.	Kietekar.
Kindje.	Kiekie.
Klaar voor vertrek.	Epikt en edreve.
Klagen, zeuren.	Peeuwe.
Klap in je gezicht.	‘n Watjekouw op je bakkes. (Ook gebruikelijk buiten de Zaanstreek.)
Kleding die aangetrokken wordt wanneer het werk gedaan is	Verkleders (goed)
Klein, miezerig.	Smiestereg.
Kleine praam. (Krommenie)	Bakkie.
Kliekje.	Lessie.
Kliekjesdag.	Lessiesdag.
Kliekjesdag.	Pannebroiloft.
Klompen.	Hutte.
Klompenhok.	Hossie.
Knoffel	Knoffel
Knoop of klit (in het haar)	Tist
Koemelk, meel, evt. bruine suiker, omroeren, warmen tot het snijdbaar is.	Snaipap.
Kokkerd, groot iets.	Kneppel, knecht.
Kommetje.	Lokkie.
Konijn.	Knain.
Koog a / d Zaan (iemand uit -).	Koger, Koekvreter, Staisselkneter (scheldwoord).
Kop en schotel die niet bij elkaar passen.	Rakkertje.
Korstje opgedroogd bloed.	Rooffie.
Kort wollen (duffels) jasje	Bonker, bonkertje
Kort, stevig kereltje	Knunnekie
Kostganger.	Toislegger. toishaalder
Kotsen.	Overmete.
Koukleumen.	Blauwbekke.
Krabbelaar (op het ijs) ook: motor(bak)fiets	Hakkepoffer
Krachtterm.	Wel juksem en bonsem.
Krenten.	Poppe oge.
Krenterig, zuinig.	Krimmeneel.
Kreuken.	Kreukele.
Krimpen.	Skrumpele.
Krioelen.	Miegele.
Kroeg.	Knaip.
Krokodil.	Krukkedil.
Kuiken.	Koike.
Kuiltje.	Koelekie, kulekie.
Kwaad.	Gifteg.
Kwaadspreker, bullebak.	Lillekzegger.
Kwajongens.	Bélies (zie Opmerkingen)
Kwibus.	Kwastelorum.
L
Laat eens zien.	Léteres kaike.
Lamstraal!	Lampepit!
Lang achter elkaar.	Lank ammekaar.
Lang geen pretje.	Lang gien kaantje.
Langpootmug.	Spekkebaiter.
Lawaai maken.	‘n Hoop leve make.
Lekke schuit, schip dat `water maakt`.	Waterskip.
Lekker smikkelen.	Lekker vet slante.
Lenen.	Lientjebuur speule.
Let op!	Hee daar, de lampedéra!
Leuren.	An de hoize komme.
Leven in de brouwerij.	Reuring.
Levendig	Reureg
Licht regenachtig weer.	Los weer.
Lichtgeraakt.	Poesteg.
Lieverd, schatje.	Sketemereet.
Likken.	Lebbere.
Lodderig, suf.	Drul.
Logeren.	Warskippe.
Loopneus hebben.	Neuzeg weze.
Losse hoop textiel (beddengoed, kleding), slordig opgevouwen.	Doddel. ‘Et lait op ‘n doddeltje.’
M
Maar liefst.	Meliest.
Machtig eten, zwaar op de maag.	Eteg.
Makkelijk doen.	Met links doen.
manvolk	manloi
Meerkoet.	Rietkip.
Meeuwen.	Doive van de pestoor van Egmond.
Meisje met wie je naar het oud op nieuwfeest gaat.	Je spinstertje.
Meisjes die na donkers nog buiten zijn.	Vlaardemoize.
Melkkannetje met zeefje in de tuit	Vluzekan
Met (te) weinig geld.	Van de skrale buul.
met de staart tussen de benen vertrekken	droipsteertend ofzakke
Met goede bedoelingen.	Oit ‘n goeie.
Met grote happen eten, schrokken.	Hooie.
Met iemand een praatje maken.	Mit iemand omslag make.
Met iets vervelends zitten.	‘n Hard stik innet laif hewwe.
Met je hengeltje meer vis vangen dan je buurman.	Oftukkele.
Met je klomp een schilderijenhaakje in de wand timmeren.	Mit je hut ‘n prokie in de weeg tummere.
Met veel durf, brutaalweg.	Op groot lef.
Met veel moeite.	Mit skeure en breke.
Met vinger kloppen.	Tokkele.
Mijn dochter kan niet tegen rommel.	Me dochter is zo etterdetet, ze ken gien motteghaid zien.
Mijn gras is geknipt, nu de heg nog.	Me grassie is eknipt, nou me haininkie nag.
Mijn zuster maakt overdreven veel schoon.	Me zuster is puur zo maltenteg.
Moderne wc	Deurtrekplee
Moe.	Loof.
Moedertje (troetelnaam)	Memele (Zie bij de opmerkingen.)
Moeie benen.	Love biene.
Moeite met iets hebben, aanmodderen	Maddere
Molen(makers)terrein.	Worref.
Molenslopers.	Haidene. ‘De haidene benne annet erref.’
Molenwiek.	Roed-end.
mond	babbelbak
Mooi weer om ‘s avonds te beurzen.	Beursweer.
Mooi, zeer fraai.	Kazuweel.
Mopperen.	Meutele, muttere.
Morsen.	Kleddere.
Morsepot; slonzige huisvrouw; modder (als dat in de zandbak opgegraven wordt)	Kledder
Mortuarium.	Doojehoisie.
Muggenbult.	Jeukbonkel.
Mutsje op de kruin.	Klotje.
Muur, wand.	Weeg.
N
Na het rooien achtergebleven aardappels oogsten.	Érepels leze.
naar de kermis	te kerremes
naargeest	warsege bibber
Nakomertje	Achterankommertje
Nerveuze haast	Kippedrift
netjes, aardig uitzien	avvenant oitzien
Netjes, bruikbaar	Kristelek
Netjes.	Gnappies.
niet erg	gien kwaad in de stad
niet eten, niet lusten	er gien bek anzette
niet goed raden	oit de gis valle
Niet meer af te sluiten, dicht te maken (deur, portemonnee, tas)	Slotteloos
niets	geen pukkel
niets vergeten, niets overslaan	niks in de lap hange lete
nietsnut	sjappeur
Nog eens.	Naggeris.
nu gaat het wel weer	nou zel et wel weer sulle
O
Ochtendmens / Avondmens	Vroegspook / Laatspook
oke, en wat dan nog	alle maleur, main an me leur
om 12 uur schaften	middege
om en nabij	om en an
om mee te pronken	oit pronk
omzichtig navraag doen	kaskedieze
Onbeheerst.	Droisteg.
onbeschaafd, onbeschaamd	ongesineerd
onder beheer houden	onder berusting houwe
onder de knie hebben	er steek op hebben
Onderbreking in oeverbebouwing (aan de Zaan) Ook: lege plek in de mond van een kind dat aan het wisselen is.	Glop
ondermaats visje	poepegrondel
ondertussen	alle passante
Onderweg iets drinken in een restaurant	Effies opsteke
onderwerp aansnijden	ansoppere
Onderzettertje	Treeffie
ondeugende jongen	bazaroet
Ongeduldig, ongecontroleerd	Droisteg
ongelijk	onk
Ongelijk paar	Onk
Ongestelde vrouw	ze heeft opoe
Onhandelbaar kind	Moereterreg
onlangs	kortleje, kortlede
onprettig iets	illegment
Onrustig, druk	Doeneg, heneweerdereg
Onsympathiek mens	Darrem
ontbijtkoek	Verkade rollade
Ontmoeten, zien.	Skiete.
ontslagen worden	de zak kraige
ontslagen worden	met en rood paspoort wegsture
onzin	lulle van et kasie
Oogleden samenknijpen (om beter te kunnen zien)	Plure of mierikken
oorwurm	orekroiper, oliekroiper
Oostzaner (scheldwoord)	Doppehokker
Op een oneigenlijke manier biljartballen doorstoten.	‘n Purremerender.
op en aanmerkingen	kompelemente
op het nippertje	bai ja en bai nee
Op stap gaan	De hort op gaan
op weg, onderweg	op roet
openbaar urinoir in Wormer	De Pisbak
opening van de Assendelver kermis	het eerste deuntje
opgelegd	op-‘elege
Opgewarmde koffie	Rutteltje
opjutten	opsasse
Opklaren (het weer, de lucht); bedaren.	Opdare.
oplossen	van de hand zette
opnieuw beginnen	op de nuuwe penne gaan
Oprijgsel of oplegsel om kleding korter te maken	Besseltje
Opruimen, uithalen (kast, zolder)	Rode, uitrode
opschepperig	blegeur
Opstapje	Beuntje
oude spijkers uit het hout halen	spaikerskoon make
Oude vrouw	Ootje
ouderwetse koffiemolen	billenmolen
over ijs en weiland lopen	Land over zand
Over water gooien met afvalrondjes van blikfabrieken, kartonnen vierkanten.	Flutere.
Overdreven zuinig	Kneerteg
overdrijven	snoeven
Overleden (dier of plant)	Naar Worremer
P
paard	peerd, knol
paardenbloemblad	knainestekels
papier	pampier
parmantig	premanteg
Parvenu	Hallefblank ras (zie opmerkingen)
pas op	heb errug
pastoor	hormoezer
pauze	spanaapie
Peuter of kleuter	Upperdeklinkie, hipperdeklink, uttertje
piepklein dingetje	genakeltje
pijn in buik	sangerige boik
planken	kashoute
Plezier hebben	Ket of pluut hewwe
plezier maken	markeliere
plezier van hebben	en sliert an hewwe
Poepgat.	(Broine) cent.
politieagent	juut, in Wormer ‘de ketver’
Politieagent.	Juut. Ketver (in Wormer).
Porder (die werkvolk ‘s morgens wekt).	Renkelaar.
praten	konkelefoezen
prater	klasseneur
priester	hormoezer
Primaire (= Provinciale) Weg.	Primmereutel.
problemen (vechtpartijen of ruzie)	de poppe an ‘t danse
professor	perfesser, perfester
proost!	zoipe zwager ome Jan is jareg
Pruilen	Meutele
pruimtabak in de mond	keessie
prutsen, rommelen	omtroetele
Prutsen, broddelen	Hoetele
Prutser, scharrelaar	Hoetelaar
puntzak	kroes
R
raar tijdstip	een onke taid
Raar, dom: doe niet zo ‘raar’, doe niet zo ‘dom’; erg: ‘erg’ groot, ik heb het ‘erg’ naar mijn zin	Onwais
Rat	Rot
recht op bepaalde hoeveelheid afvalhout	garing
reep chocolade	een tjoklat
Regen en zon tegelijk.	Kippekerremes; kerremes in de hel.
Regen en zonneschijn tegelijk	Kippekerremes
regenen	et laikt wel en bietje te natte
resolveren, antwoord geven	risselevere
reumatiek	rimmetiek
rietgevlochten hengselmandje	een hangelesmandje
Rilling	Pisgril
roddeltante	fjinsterwaifie
rode menie (grondverf)	roje meunie
Rode wangen van slaperig kind	Loerwange
rommel, ongeregeld goed	gajes
rot werk	dievewerk
rotzak	smakbak, smakker
Rumoerig zijn	Baljaren
Rustpauze onderweg met kleine versnapering.	Opstekertje.
ruzie	herrie in d hut
ruzieachtig	voizeleg
S
sabbeldoekje voor kleine kinderen	loertje
sabbellap voor kinderen	nongenonge.
sch	sk
schafttijd	skoftaid
Schapen.	Skeepe.
Schapen.	Sképe.
scheef	vlook
scheef	wans
scheldwoord van kinderen	mal skepnet
Scheutje (melk, water enz.)	Hussie
schilder	vorrefkladder
schip	skip
schoenen met omhoog stekende neuzen	maankaikers
schotsen lopen	skotsie loipe
Schotsen springen	Skotsieledderen
schotsen trappen	schossie bommen
Schrale lippen	Sproze lippe
Schrikken	Verskiete
schrobben	skrobben
Schroef van Archimedes, om water uit te pompen.	Vaizel.
schuifje op de deur	knippie
schuifpui	scheufpeu
Schuurtje	Boedje
sensatiezoeker, ramptoerist	sensatieketel
sigaret	sassie
sigaretje draaien	sjekkie bouwe
sjachereinig	poistereg
Sjorren	Haistere
Slaperig na veel buitenlucht	Rozeg
Slaperig, niet goed uitgeslapen	Nagtig
Slappe veengrond (heiers-taal).	Troet.
slecht spul	ongeraif
slecht volk	voil proest
Slechte verlichting	Gloeiende spaiker
Slechte verlichting	Hoil-lichie
Sliert	Flier
slimme vogel	gladde vraier
slokje nemen	een tuppie nemen
sloot	plomp
slootje springen	slootje wuppe
slordig opvouwen	doddele
Slordig, versleten	Rabbig
snackbar	krekettehoisie
Sneetje roggebrood	Klitje
Sneeuwen.	Krokke.
Snibbig meisje	Pikvin
Snoepen	Snaaie
snoepen	snibberere
Snotneus	Snotbriebel
solliciteren	stollestere
sparen	gaeren
Sperziebonen	Slabone
Spijs in krentenbrood	smartgat
spijtig	begrotelek, ook wel noselek
spotnaam voor een hoge hoed	vaifkop
Spuug, speeksel	Jodelaim (zie opmerkingen)
Staren	Stalrame
Steeg, achterbuurt	Griebus
stelen	smousjasse
stenen tabakspijpje	een slaghaakie
sterke drank	neurie
Stevige puntzak bij kruidenier.	Kroes.
Stier	Bul
stijf rechtop lopen	lope of je en stok deur eslikt hewwe
stilletjes vertrekken	ofdroipe
straks	strakkies
strikje, netjes in pak	pinkelhout
Stroom neusvuil	Dorrel
stuiptrekken	lellepote
stukje verder	hortje waier
Stuntelen	Oetele
Sul, sukkel	Debber
Superbe, super.	Sepèrreber.
T
Talmen, lijntrekken	Druttele
te ver gegaan	over de skreef ‘egaan
te verduren krijgen	op zen vermaak kraige
Tegen de helling opfietsen	De kluft nemen
tegeninbrengen	teuge inlegge
tenen	tonen
Tenger kind	Fainighaidje
Terughalen.	Weeromhale.
Thuis.	Tois.
Thuiskomer.	Toiskommertje.
tien gulden	een flik
Tierlantijntjes, nutteloze siervoorwerpjes	Pronkies en prulle
tijd die men slaapt	tokkie
tijdsverloop tussen twee schafttijden	skoft
toereikend, goed	suffesant
toilet	sekreet, skaithois
toileteren, naar de w.c gaan	tu le tere
tokkelbiene	slaperige benen
Tong	Lerp
tot brandhout hakken	iets tot en stookie verhakke
Tot volgende week!	Tot ankende week!
Tot ziens!	Nou dug ‘ oor, nou doeg ‘ oor!
trekbel	skelletrekker
trekharmonika	mook
trieste, onaangename plek	planjerplek
troep, van slechte kwaliteit	tinnif
Trots	Groos
trouw zijn aan een man	manvast zain
tuinder	akkerstudent
twee gelijken	glaikers
U
ui	eu
uien	oie
Uierboord (slachtproduct, voor WOII veel gegeten)	Jaarbreed
uil	ueil
uilskuiken	oilekiet
Uilskuiken!	Iendepul!
uit logeren	te warskip
uit logeren gaan	te warskip gaan
uitdagend, kom maar op als je durft.	kom maar opperdan.
Uitgelaten, baldadig	Oithaineg
uitglijder	oitglissing
uitleggen, uitduiden	oitdoie
Uitwerpselen van vogels	Vogeledrid
Uitzoeken, uitpluizen	Oittiste
V
Vakbondsblokkade	Skabbleiben in die gekke maren
vals spelen met kaarten	skelleme
vanaf het begin	van begins of an
varken	varreke
varkensslager	heikelhammer
vast en zeker	sekuur en zeker
vechtpartij	handgemeen
veel geld blijven vragen	en staive prais houwe
veel geld uitgeven	loskomen van de krop van de buul
veel geld uitgeven aan doktersbehandelingen	geld verdokteren
veel geld uitgeven aan mdicijnen of aan de apotheek	geld verapothekeren
veel last van ziektes en kwalen	aan de skarrel
veel plezier hebben	orse ket
Veel, veel werk	‘En plok, ‘en plok werrek
veilig stellen	in de wisse neme
Vellen in de gekookte melk	Vluze
verbeelding	stos
Verbrande lucifer.	Diefie.
vergaderen, overleggen, delibereren	dilleberere
Vergeefse reis, reis ‘voor de prins’	Dutrais
vergeven	genade gebroike
Verknoeien, stukdraaien	Knaaie
Verlangend kijken (naar eten)	Gnokke
Verlengstukje aan de rok plooi die uitgelegd worden kan.	Verlangertje.
verminderen, met minder doen	minnezeere
vermoeide benen	zadderege biene
Vermoeide benen.	Love biene, zadderege biene.
Vermolmd, verwaarloosd	Skaverotteg
vernielen	verinnewere
verprutsen, verspillen	vermodde
verschoppeling	verworpeling
verstomd staan	As stom esloege staan
Verstoppertje spelen	Opskoildertje speule
verwaand	die houdt zijn snot hoog
verwend kind	bedurreve houtje
Verwoest, vernield, ‘naar de maan’	Naar de menoksie
verzachting, compensatie	verzoetinkie
Vies, scherp riekend	Ouzeg
Viezerik, viespeuk	Tadder
Vingers na tuinwerk schoonmaken door knijp- en wrijfbewegingen.	Fainkloitere.
Vlak, ondiep	Vlook
Vloeken	Sakkere
vloer met blote benen geverfd	blote pote vloer
vlug, levendig	horrie op
Voeten, voetjes	Kakke, kakkies
vogelpoep	dridder
Vogelpoepje.	Veugeledridder.
volwassen worden	toe zen jare komme
voor de donder	voor de weerga
voor de zekerheid	voor de sekuriteit
voor elkaar proberen te krijgen	voor mekaar perbere te suddere
voor nog een keer	voor nou en naggeris
voor Piet Snot	voor Jan Prut
voorman bij een groep huizenbouwers	de kras
Voorzichtig	Vorssichies
voorzichtig aan	met en zoet laintje
vreemd iemand	tiepeling
Vreemde snuiter	Poerlekwakker, ‘en raar pot-éte
Vrij	Hailig
vrijdag	vraidag
Vrijer, verkering (m)	Kloris
vrijgevig	skeuteg
vroegertje	uurtje pies
vrouwvolk	waivespul
Vuil, smerig, vies smakend	Warseg
W
Waarschuwen.	Weerskouwe.
wakker geschud worden	oit je dommeleghaid eskud worre
Walmen	Loeve
Warme maaltijd	Prikkie
wat bedoel je eigenlijk te zeggen	wet mien je deer aigelek ezaid mee
wat doe je onhandig, joh	wat stane je te oetele, knecht
wat een grote	wat een meuter
wat zit jij te spotten	wet zit jai te grimme en te grainze
wc	skaithois
we gaan naar oma’s verjaardag	we moete te verjare bai opoe
Weerlichten, bliksemen	Blikke
Wees, door anderen opgevoed.	Toiskommertje.
weet je hoeveel het kost, een boete	weet je wet er toe staat
werf	worf
werken	Jantje pak an doen
Westzaner	Kroosdoiker
Westzaner (scheldwoord)	Pakzolder
Wie stukken blik bijeen zoekt om te verkopen arbeider bij blikfabriek.	Blikjutter.
windje	vlussie
Windje laten	Ottere, broekhoeste
winterklompen met ijzeren punten eronder	skerrepklompe
Winterwortelen	slikwortele
wit / bruin rond brood	panne wit / bruin
Witkalk	Witsel
Witten (plafond, muur)	Wittele
woensdag	woenesdag
Woensdagavond.	Woenesdagévend, bille-evend.
worden	worre
Wormer (iemand uit)	Stienegooier (scheldwoord)
Wormerveerder (scheldwoord)	Gladoor
wroetend kind	wroetwurm
Z
Zaandammer (scheldwoord)	Galgezager
Zaandijker (scheldwoord)	Krentekakker
zakhorloge	een knol, raap
ze kunnen hard werken	ze kenne em en handje verkope
Ze zijn gereformeerd	Ze benne puur fain
Ze zijn gereformeerd ‘vrijgemaakt’	Ze kerreke ‘ onder de roede’ (Zaandijk, in het kerkje onder de ‘ roeden’ van de molentrans van Molen ‘ De Dood’ ), ze benne zo fain as gemale poppestront.
Ze zijn kerkelijk meelevend	Ze benne kristelek
Zeer dun sneetje brood of plakje vlees	Flietertje
zeer erg, enorm	van nag iens zo
zeer hobbelend en slingerend	net en keekwallek
zeer schoon	zo skoon as zullever
zeer snel	as de wiedewiet
zeker ogenblik	de ien of are taid
zeker van het antwoord	opgelegen pandoer
zere buik	sangerige boik
zich diep schamen	de oge oit je test skame
zich lam werken, schrikken enz.	je aige et lamlazerus werreke, skrikke enz.
zich verbijten, gespannen wachtenzich verkroimele	zich verkroimele
zilvervliesrijst	broinkorrels
Zo dom zul je wel niet zijn	Je zelle wel waizer weze wille
Zodadelijk	Anstons
Zon	Hooimaker
Zonder golven (zee)	Blak
zoon	seun
Zopas	Zostrakkies
zuiplap	drankbalie
Zwaar gebouwde (jonge) vrouw	Un kloen van un maid, , un molepeerd
zwaar sjouwen	sieuwerse
Zwak windje waarop niet àlle toestellen in de molen werken kunnen.	Hallefwerrekie.
Zware, geribbelde stof voor werkmanskleding.	Pilo, machinistegoed.
zwemmen	zwummen
Zweten	Pekele

116 OPMERKINGEN

1.        

2.       ” Deer make ze allang knope van” – zeggen ze aan de Zaan wanneer iemand reeds lang geleden is overleden. Ooit vroeg ik (Zaankanter) aan mijn (door en door Zaanse) moeder waar die malle uitdrukking vandaan kwam. Ze dacht even na, schoot toen in de lach en verklaarde dat knopen vroeger niet alleen gemaakt werden van hout, leer of metaal, maar ook van beenderen, ‘ benen knopen’ . Uiteraard gebruikt (e) de industrie daar dierlijke beenderen voor, maar de volksmond spreekt zijn eigen taal.

3.       ” Je kenne weer een broek knippe” (er komt weer wat blauw in de lucht, het klaart op) – een enkele keer hoort men de toevoeging ‘ soldaten-‘ (broek) . Pruisische soldaten droegen helderblauwe uniformen.

4.       ‘En reg as Sieuwers hewwe – een brede sterke rug hebben. gezegd door fabrieksarbeiders in Krommenie. Sieuwers was werkzaam als sjouwer in de losse ploeg.

5.       Af en toe bezig ik – opgegroeid ‘ân de Zaan’ tussen door-en-door Zaanse (groot)ouders – woorden of uitdrukkingen die bevreemding wekken bij de medemens in andere delen van Noord Holland. Wat zeg jíj nou?? Uiteindelijk schafte ik `De Zaanse Volkstaal` (ed.1971) van Dr.G.J. Boekenoogen aan. Wanneer nu iemand vragen stelt over mijn woordkeus, dan kijk ik het daar even in na. Het klopt altijd.

6.       Ajje naggeris op me ekkie komme, zellik je mit me ooi-aak in je atje ikke! (Als je nog eens op mijn hekje komt, zal ik je met mijn hooihaak in je gatje prikken)

7.       Als de kachel gloeiend heet was zei men – de kachel staat op soldere.

8.       Als een nieuwe schoen kraakte zei men dat er deugd in zat.

9.       Als een straatventer an de hoize kwam (d.w.z. in een met huizen bebouwd gebied kwam) probeerde hij zijn spulletjes `hois of, hois an` te verkopen.

10.   Als er bijvoorbeeld een buts van een beker of een bord af was en we zeiden daar iets van, zei mijn moeder steevast: `Skeve dinge pisse ok`. Met andere woorden: Ook al is het niet meer helemaal intact, je kunt het nog gewoon gebruiken.

11.   Assendelvers spreken de h uit, waar veruit de meeste andere Noord-Hollanders dat niet doen, en laten hem weg, waar de anderen hem zeggen. `Maar zuks is niet eel herg.` Dus kwam er een plaagzinnetje: `Ajje naggeris op me ekkie komme, zellik je mit me ooi-aak in je atje ikke!` (Als je nog eens op mijn hekje komt, zal ik je met mijn hooihaak in je gatje prikken!)

12.   Bellespringster – dienstbode bij dokter of advokaat die direct bij het horen van de bel kwam horen, wat er was.

13.   Benauwd kijken – hai kaikt as en skellevis die zen belaidenis doet op en warme stoof.

14.   Bepaalde woorden die gewoon bij het ABN horen worden ‘ân de Zaan’ op een andere manier gebruikt. Men kent wel het woord `aarde` maar dan in de betekenis van ‘wereld’ en niet in de zin van ‘tuinaarde’. Tuinaarde heet aan de Zaan ‘modder’.Dat wat andere Nederlanders ‘modder’ noemen, noemt een Zaankanter ‘prut’. Wat elders ‘prut’ heet, heet aan de Zaan ‘slik’. ‘t Is maar dat u het weet.

15.   Bij Gerkens Cacao was een poedertrekker de persoon die de opgevangen cacao uit de treem in zakken deed en dan afbond.

16.   Blikjutter iemand die stukken blik bij elkaar zoekt om ze later te verkopen.Schertsend gezegd van mensen die op de blikfabriek werkten.Ook wel eens blikvreters genoemd.

17.   Bokkes het meervoud van bokkingen (de vis) . Bokkes was ook het meervoud van een borrel. Hieruit ontstond de uitdrukking en bokkie kope op de Krommenieer kermis. Men kocht er dus een borrel.

18.   Broodje ienhand: dikke snee brood. broodje tweehand: eenzelfde snee brood in twee dunne plakken gesneden. Een broodje eenhand was met 1 hand te hanteren; een broodje tweehand was daarvoor te slap …

19.   Bros: kort geknipt haar. Het was iets langer dan gemillimeterd. Het werd pas mooi gevonden als het haar wat piekerig werd. Het was oorspronkelijk Frans.

20.   Bruine berenspek wordt Verkade rolladen genoemd. Ontbijtkoek.

21.   Dat is kasie – gezegd als iets graag gezien, gehoord of gedaan werd. Vooral als het een lichte irritatie bij andere opwekt.

22.   De klaine maid is et lope loof; nou kraigt ze en draagie.

23.   De oude hoofdweg tussen Zaandam en Alkmaar werd ook wel eens de Primmereutel genoemd. Komt van `Primaire weg`.

24.   De poeploods – Aan de zuidervaartdijk gevestigde loods waar de strontvaatjes heengebracht werden. De stront werd vermalen vlak bij de vuilnisbelt.

25.   Door ouderdom niet meer mee kunnen doen – op je doodstal staan.

26.   Een Purmerender is een oneigenlijke manier van doorstoten van biljartballen.

27.   Een aantal woorden werden in kleine kring gebruikt zoals: een vrachtjoekel- een vrachtwagen, een kreel- een meisje in de bakvisjesleeftijd, een loidskreeuwer- een luidspreker, een roemer- een pispot. Deze woorden hebben nooit het algemeen beschaafd Zaans gehaald. Toch leuk om er een paar te noemen. De meeste van dit soort woorden zijn ontstaan in families, verenigingen of dergelijke gemeenschappen en kwamen amper verder dan die kring.

28.   Een boer in Assendelft riep steeds heel hard `kaf, kaf, kaf!` om zijn koeien met melktijd bij elkaar te roepen.

29.   Een denkbeeldig broodje skoifkees is een boterham waar het plakje kaas door de happende mond steeds weggeschoven wordt.

30.   Een fabelefoesie is een smoesje, een fabeltje.

31.   Een kit is een kroeg. In Krommenie had je ca 1950 -1960 een kroeg die `de opiumkit` werd genoemd …

32.   Een klein soort praam in Krommenie heet een bakkie

33.   Een rokkie- een buis, een soort mouwvest met overslag en twee rijen knopen en weerzijden voorzien van zakken. Het was meestal uit pilow, soms uit leer gemaakt.

34.   Een sleepie – Trouwde men dan op een goedkope manier en begaf men zich lopend in eendenpas naar het gemeentehuis noemde men dit een sleepie.

35.   Een werknemer van de linoleumfabriek – een lummer.

36.   Eendenhouders noemden eenden die hun eieren ergens in het rietland legden “wegleggers`.

37.   Eet ze! Soms met de toevoeging: met een haakie, den ken je ze terughale ennet naggers overdoen.

38.   Geussiesspel was een kinderspel. De kinderen verbeeldden zich in hun spel geuzen te zijn. Voor dit spel werd ook het woord skoffiesspel gebruikt.

39.   Hallefblank ras, Jodelaim: ‘Niet met jodelaim!’ – wanneer je aan je vinger likte om een blaadje om te slaan of een vlekje te verwijderen. Volkstaal is nou eenmaal niet politiek correct.

40.   Heel vroeger had je bij AH puntzakjes die kroes werden genoemd.

41.   Heiers noemde de zachte Zaanse grond waarop zij werkten vaak troet.

42.   Hele dikke, geribbelde stof voor werkmanskleding werd pilo of machinistengoed genoemd.

43.   Het aardig voor mekaar hebben- de spulletjes op zen loopies hebbe.

44.   Het heen en weer krijgen – over Assendelft nee Nauwerna rolle.

45.   Het oude viaduct waar de treinlijn Zaandam naar Hoorn overging werd de `coupure` genoemd. Het inmiddels verdwenen viaduct in de spoorlijn naar de Hembrug, dat vanaf de Provincialeweg toegang gaf tot de Pieter Ghijsenlaan langs eertijds Bruynzeel, heette eveneens de `coupure`.

46.   Het was de sport van sommige jongens om ‘s winters als er nog dun ijs op het water lag er zo gouw mogelijk over heen te lopen, zonder er door te zakken natuurlijk, dat ging vaak wel goed maar ja niet altijd, dan moesten ze met een koud nat pak naar huis. Als dat rennend gedaan werd, heette dat `aisieliddere`; op Koog heette dat `gammele`, op Westzaan `trochele`.

47.   Het woord `spinstertje` wordt genoemd door G.Grandiek in zijn boekje `Zaanstreek bakermat van industrie.` uitgeverij Knoop en Niemeijer – Haren blz.44. Met oudejaarsavond ging men `ter spinning`. Dan kwamen de jongelui te
samen in een herberg, weefschuur of in een van de ouderlijke huizen. Ieder droeg
zijn deel bij voor het natje en het droogje. Een jongeman, die nog geen meisje
had, kon de begeerde partij -dan zijn spinstertje genaamd- desnoods nog
voor de oudejaarsdienst in de kerk vragen.

48.   Het woordje `memele` wordt door Pieter Boorsma genoemd in in zijn schetsen van het
Zaanse molenleven . Dit boekje is ongeveer in 1927 uitgegeven. Hij laat een van
zijn personages vragen: en hoe gaat het met je memele Naar mijn idee moet je het
op zijn Frans uitspreken.

49.   Iemand die zich boven anderen verheft werd een strontje genoemd

50.   Ik geef er de vaif – ik gun mezelf vijf minuten rust

51.   Ik hang je op an en spinnerag- milde bedreiging

52.   Ik kan het niet laten: et is op zen donders as ik et lete ken.

53.   In Assendelft gingen de kinderen als de schooldeuren opengingen om half negen al duwend en proppend tegelijk de school binnen. Dit werd meeroppe genoemd.

54.   In Krommenie konden meisjes elkaar uitschelden voor heks van Pera. Van Pera = vampira.

55.   In Wormerveer werd een oude gedempte sloot tussen de Weverstraat en de Franklinstraat door omwonenden altijd aangeduid als `de demp`.
Bron: Mijn familie uit de Weverstraat in de jaren 50 / 60 van de vorige eeuw.

56.   In de `strijd` tussen Zaandijk en Koog aan de Zaan werd, door Kogers ook het volgende versje gebruikt: `Ik hew me skoene lete lappe, om die Z’ndaikers lens te trappe.` Blijkbaar ging het er dus stevig aan toe. ; -)

57.   In de begin van de jaren zestig was het gooien van ronde afvalblikjes van de fabriek over de vaart een jongensspel. Fluteren werd dit genoemd. Werd elders ook wel gedaan met min of meer vierkante brokken karton.

58.   In de omgeving van Krommeniedijk waren er boeren die het hun knechten verboden om sterke drank te drinken tijden hun werk. Sommige knechten verstopten daarom hun neuriefles (drankfles) onder het hooi. Van stiekeme drinkers werd algauw gezegd: hij neemt er een van onder het hooi.

59.   In de winterdag kunnen ze over een panlat rijden, en in de zomerdag over geen drie bij elf – in de winter hebben ze geen muntje te makken terwijl ze in de zomer bij wijze van spreken bulken van het geld. Drie bij elf is een houtmaat.

60.   In et tempo van en neeslaghaai bai en slap hallef werrekie – heel langzaam

61.   In het Zaans begint het voltooid deelwoord veelal niet met `ge`; de g wordt nogal eens weggelaten. Men hoort dan `eskreve` (geschreven), `elache`(gelachen), `elope` (gelopen), `ebrocht` (gebracht) . VD van `eten` wordt `e-ete`, soms `ge-ete`.

62.   In het Zaans zijn vaste Nederlands uitdrukkingen wat losser. Zo spreekt men soms van Saime Boezeroen i.p.v. Jan Boezeroen of iemand langer kenne as gustere i.p.v. iemand langer kennen dan vandaag of venéved of gustere i.p.v. vandaag of morgen. `Venévend of gustere komtet wel weer opperdan.`

63.   Je moete in Assendelft wone gaan: kejje meedoen mit praislulle. – Gezegd van iemand die graag en veel praat.

64.   Jongens die na het donker worden nog buiten zwierven werden `zeed voor de Ommerse Skans` genoemd. Die schans lag ooit benoorden Ommen; daar kwam een heropvoedingsgesticht voor landlopers en andere deugnieten.

65.   Kwajongens of raddraaiers worden aan de Zaan `bélies` genoemd. De veronderstelling lijkt gerechtvaardigd dat dit woord afkomstig is van het langere `belialskinderen`, oftewel kinderen van de `duivel`, Belial, zo genoemd in de Statenvertaling (Job 34, 18 en 2 Kor 6, 15) .

66.   Met middageten wordt in de Zaanstreek altijd warm eten bedoeld. Het maakt niet uit op welk uur van de dag deze maaltijd genuttigd wordt. Als men aan die maaltijd zit, `den benne me te middege`.

67.   Mijn vader (overleden op zijn 100e) had het onlangs over een toiskommertje. Ik liet hem een oude foto zien van KFC. Hij wees naar iemand en zei: `Hai was een toiskommertje.` Ik begreep het niet. Hij vertelde dat de ouders van die jongen begin 1900 vlak na elkaar overleden waren, wat niet ongewoon was in die tijd. Het kind trok bij de burgemeester in en werd daar grootgebracht … een toiskommertje.

68.   Mijn vader uit Westzaan had ‘s winters altijd last van `kouwe fleke`.

69.   Mit water vorreve – houten deuren en muren met helder water schoonmaken zodat de oorspronkelijke verfkleuren weer zichtbaar worden.

70.   Net een film wordt gezegd van een grappige gebeurtenis. Iets wat men voor zijn ogen ziet gebeuren.

71.   Omstreeks 1970 had ik een gesprek met een halfbroer van mijn grootvader. Hij vertelde mij dat in zijn jeugd het werkvolk in Krommenie soms gewekt werd door renkelaars.

72.   Ongebruikte kleding of linnengoed dat al klaar ligt in de kast- op et nuuwtje legge.

73.   Op de Noorderhoofdstraat in Krommenie had men indertijd Cafe de Vriendschap. Dit cafe werd Hotel Gaslicht genoemd.

74.   Op de lange regel slape – in de kleine huizen moesten de kinderen vaak naast elkaar op de overloop slapen. Dit werd op de lange regel slepe genoemd.

75.   Op stikkie gaan bai je peetje- een boterham gaan eten bij je tante

76.   Patter – Iemand die op het Krommeniërpad woont in Wormerveer.

77.   Piraat was een sigarettenmerk. Een piraatje was de sigaret. Bij het kopen van een pakje Piraat kreeg je een plaatje die je kon sparen. Als je een aantal van dit soort plaatjes bij elkaar had werd er soms een kaartspel mee gespeeld. Dit werd piraten genoemd. Een ander merk heette Player; met òf delen van die sigarettendoosjes, òf bijbehorende kaartjes werd ook gekaart: `Plajere`, wat door keurig pratende kinderen verder vereenvoudigd werd tot `pleieren`.

78.   Polderwater werd / wordt opgepompt met een z.g. schroefpomp dit is een halfcilindervormige goot onder een zekere hoek opgesteld waarin een een draaispil met lange schroefvormige schoep draait. Lijkt veel op de horizontale transportschroef die korrelige substanties verplaatst. Alleen in de Zaanstreek heet dit een vijzel, spreek uit: `vaizel`. Doordat het lijkt, alsof er slangen dooreen kronkelen, als hij draait, heet het ook wel `slangemole`.

79.   Sjiek de la mar: zeer fraai, deftig.

80.   Skotsie lope:
Als de ijsbreker voor Rote (een houthandelaar die eigenlijk Rot heette, maar die om commerciële redenen een letter aan zijn naam had toegevoegd) in de dijksloot het ijs brak om doorvaart te maken voor de dekskoite met planke, renden wij als kwajongens, over de losse schotsen om het hardst naar de overkant …

81.   Van mensen met een slecht karakter werd gauw gezegd: Hai deugt voor de honde (innet gat) niet.

82.   Vlaardemoize – meisjes die na het donker worden nog buiten zwerven

83.   Voorheen werden veel stoelen met biezen gemat. Een (gematte) stoel werd dus een mat genoemd.

84.   Waar je et meest van heb te zegge daar kom je et dichtste bai te legge- plagerig gezegd van jonge mannen en vrouwen die kritiek op elkaar hebben.

85.   Wanneer een kind zijn best niet doet op school, wanneer het niet in staat of bereid is een behoorlijke (beroeps) opleiding te volgen, dan maakt (e) men de `geruststellende` opmerking: `Je kenne altaid nag nee ‘et vingertjesfebriek of de zakkiesplakkerai.`

86.   Wat bij ons -Westzaners, nu wonend in Groningen- nog steeds gebezigd wordt is de ie-toevoeging inplaats van de -je: doossie, zakkie, lampie, tassie, boompie etc. Zelfs onze kinderen hebben het overgenomen…

87.   Wie heeft zoiets ooit gehoord – Wie het zuks nou ooit op de viool hore speule

88.   Wormerveerders werden Gladoren genoemd. Dit komt door het grote aantal oliemolens daar en er rondom, waarop de Wormerveerders werkten. In een oliemolen is veel lawaai van de heipalen van de slagpers(en). Men was dus vaak `haaidoof`. Om beter te horen hield men de hand achter het oor. De handen waren vet van de olie en dus werd ook het oor glad van het vet. Vandaar Gladoren.

89.   Zaankanters komen nooit `uit de Zaanstreek` – die term wordt alleen door buitenstaanders gehanteerd. Als Zaankanter kom je `oit de Zaan` of `van de Zaan` (`Kèjje dat niet hore dèn?`) Je woont ook niet `in` Zaandijk of `in` Wormerveer, je woont `op` Zaandam of `op` Krommenie. Je woont al helemaal niet `in Koog aan de Zaan`, je woont `op de Koog`. De Zaankanter heeft voorts grote moeite met de veel voorkomende lettercombinatie tz. Die wordt steevast verbasterd door ss. Zo woont er niemand in Westzaan of Oostzaan, noch ook bestaat er zoiets als een Westzijde (hoofdstraat in Zaandam) of Oostzijde (idem) . Wanneer dat van toepassing is, dan woont de Zaankanter ofwel `op Wessaan` of `op Oossaan`, danwel `op de Wessai` of `op de Oossai`. De bestrate slingerweg tussen Wormerveer en Zaandam heeft zóveel verschillende namen, dat niemand er aan begint om ze te leren. De `Lagedaik op Z’ndaik`, alla – maar `op de Koog` is er `gien beginne an`, en dus wordt de weg daar verder maar gewoon `de ouwe weg` genoemd, dit in tegenstelling tot de provinciale weg, min of meer parallel met de spoorlijn. Dat is de `nuwe weg`.

90.   Zaans dreigement voor (niet al te) stoute kinderen: `Je dènke der om hè, of je gane mit blote biene te bed.`

91.   Zaans kwartiertje. Bij een evenement (toneelstuk, operette enz. Wordt iets later begonnen dan officieel vermeld i.v.m. evt. laatkomers. Dit wordt een Zaans kwartiertje genoemd.

92.   Zweerringetje – het eerste ringetje dat door je oor gaat kan een beetje gaan zweren. Tegen een kind dat om onduidelijke reden huilde werd gezegd: `Zoet maar kindje, je kraige belletjes in je oor, want je ringetjes beginne te zwere.`

93.   `Gauw is an en skeet esturreve`, werd gezegd als iemand `GAUW!` riep. Met gauw werd waarschijnlijk Gouwe bedoeld, iemand uit Assendelft.

94.   als de wiedeweerga – als Woutertje Wagmans

95.   beursweer – mooi weer om ‘s avonds te beurzen, buiten met de buren praten.

96.   cent: klein gaatje. Ook het aarsgat werd zo genoemd. `Kaik, die honde luchte an mekaars (broine) cent.`

97.   dat is toch het toppunt!- nou slaat me toch et onweer in de arremoed!

98.   en tak van et pokus – een brandend stukje hout om je pijp mee aan te steken. een afgebrande lucifer werd wel eens een diefie genoemd.

99.   en waterskip is een lekke schuit. Et wordt en waterskip vedaag – het wordt een slechte dag vandaag.

100.           fainkloitere was het schoonmaken van de vingers door knijp en wrijfbewegingen na tuinwerk te hebben gedaan.

101.           hai ken raime as ouwe Saime en malle Griet die ken et niet. – gezegd van iemand die graag rijmt.

102.           het regent ouwe waive mit bajonette – gezegd van water dat opspat door hard neerkomende regendruppels.

103.           hij is zeer bleek- hai zo bleek as en skeet in de maneskain

104.           in het Zaans wordt vaak de sch uitgesproken als sk bijvoorbeeld skool, skip en skoit (school, schip en schuit). Zaankanters verwisselden vaak de ui in eu bijvoorbeeld
het keuken liep in de keuken, in het Nederlands, het kuiken liep in de keuken. Maar dat komt van de Zaanse ondernemers, die op de Amsterdamse beurs niet àl te zeer uit de toon vallen wilden. De èchte Zaanse ui klinkt nl. als oi en de pogingen om ABN te praten strandden dus bij de eu. Spotzinnetje over deze struikelaars: `Toin sting in de teun.`

105.           krimmeneel had in de Zaanstreek twee extra betekenissen: Wees toch niet zo krimmeneel – wees toch niet zo zuinig. Krimmeneel nag an toe.

106.           laivreete werd gezegt als je bij het huiswerk maken zat te dromen, zit je weer je lei (schrift) weer op te eten?

107.           merreke waar et roer straikt- merken waar het verkeerd gaat

108.           opstekertje – kleine versnapering onderweg waarbij een rustpauze wordt ingelast

109.           poldermeester make – iets helemaal opeten of opdrinken, soldaat maken.

110.           snijpap – koeienmelk, meel eventueel bruine suiker. laten warmen tot het snijbaar is.

111.           verlangertje- verlengstukje aan de rok. plooi die uitgelegd kan worden

112.           vingertjesfabrieken. Deze bedrijven waren berucht door het feit dat arbeiders gemakkelijk een vinger (of erger) konden kwijtraken door het werk aan de machines.

113.           voete en vane – stukken, een heel eind. Hai was nag voete en vame van de deur verwaiderd.

114.           weeromhale – terughalen. Na een feestje wordt gezegd: kom je skade maar gauw weeromhale.

115.           zo vlug as emale poppestront – zeer langzaam

116.           Érepels leze: na het rooien van de aardappels gingen wij ‘s avonds het land op, om de nog in de grond achtergebleven aardappels te oogsten. Mijn jongere broer(tje) kwam dan vol trots met blauwe piepers aanzetten uitroepende `kaik allegaar blauwe, lekker!`