Zaandijk Bouwt! Nieuwe De Werf

Door: Albert Groothuizen

De vorige Zaandijk Bouwt! stond geheel in het teken van het oude schoolgebouw van IKC De Werf uit 1959. Na ruim 50 jaar werd het bouwkundig noodzakelijk om het gebouw te vernieuwen. En om na te denken over de nieuwe inzichten in lesgeven en de functie van een schoolgebouw. Het resultaat was een duurzaam nieuw gebouw met meerdere functies. Deze aflevering gaat over de nieuwbouw van De Werf, met dank aan de architect Daan Josee.

De financiering van een school kwam destijds volledig voor rekening van het Ministerie van Onderwijs met een lening die in 50 jaar afgelost moest worden. De exploitatielasten, zoals aflossing van de lening en het onderhoud, kwam óók van het ministerie. De verantwoording voor de exploitatie ligt tegenwoordig bij de school zelf, officieel ‘Stichting De Werf voor Onderwijs op Grondslag van Vrije Persoonlijkheidsvorming’ geheten.

De keuze voor een nieuwe school
Toen het einde van de 50 jaar in zicht kwam, aan het begin van deze eeuw, begon het nadenken over een nieuwe exploitatietermijn met daarbij de vraag of het gebouw gerenoveerd moest worden of dat nieuwbouw beter was. Het oude schoolgebouw in de Koperslagerstraat is inmiddels veel te klein. De aula en het speellokaal zijn tot leslokalen omgebouwd en het kantoor zit in een dichtgetimmerde fietsenstalling. Dit leidde tot een onderzoek naar de bouwkundige staat, de kosten van verbouw en nieuwbouw. Tegelijk werd binnen het bestuur van de stichting gediscussieerd over de toekomst van de school. Een vraag daarbij was: ‘Kunnen we als zelfstandige school blijven voortbestaan? Of moeten functies toegevoegd voor een bestendige toekomst?’
In 2012 werd het besluit genomen om het oude gebouw te slopen en te vervangen door nieuwbouw, met niet alleen een school, maar ook andere functies zoals een voor- en naschoolse opvang en een kinderopvang.

Na het besluit voor nieuwbouw werden drie architecten geselecteerd met een ruime ervaring met ontwerpen van scholen. In november 2012 werd hen gevraagd om hun visie op een nieuw gebouw te presenteren. Eén van de architecten pleitte voor behoud van het bestaande gebouw vanuit oogpunt van duurzaamheid, en dit gebouw aan te passen aan de nieuwe eisen. Die discussie was echter al gevoerd. Gekozen werd voor de visie van Daan Josee, architect bij Maas Kristinsson architecten gevestigd in Zeist en Lochem.

De architect had echter een andere verkaveling voor ogen, gebaseerd op zijn visie. Het ontwerp wat hieruit voortkwam werd gepresenteerd aan het bestuur.

In zijn presentatie bestede Josee ook aandacht aan duurzaamheid:

De visie voor de nieuwbouw
Het toenmalige bestuur hield vast aan de oorspronkelijke visie van De Werf over vrije persoonlijkheidsvorming. De basis hiervoor werd gelegd door M.H.J. Schoenmaekers, theoloog en filosoof, in zijn boek “Het nieuwe wereldbeeld”, uitgebracht in 1915.
Gedurende de ontwerpfase hebben de architect en het bestuur veelvuldig met elkaar overleg gevoerd. Mede omdat het programma van eisen na de opdrachtverstrekking nog werd aangepast. In december 2013 werd het definitieve ontwerp gepresenteerd. Het ontwerp is daarna niet veel gewijzigd, noch aan de buitenzijde noch aan de binnenzijde.

Tegen de wijziging van het Bestemmingsplan en de Bouwvergunning, ingediend in 2015, maakten omwonenden bezwaar. Het nieuwe gebouw bestaat uit de begane grond en een verdieping en is daardoor hoger dan het oude gebouw. Vanwege het bezwaar werd de nieuwbouw in 2017 op meer afstand geplaatst van de woningen aan de Koperslagerstraat. De geschiedenis herhaalde zich dus (zie de vorige Zaandijk Bouwt!).

Keuze aannemer
Via een openbare inschrijving, verplicht bij de nieuwbouw van overheidsgebouwen, kreeg Hillen & Roosen de opdracht voor de bouw. Deze startte in 2018 met de sloop van het oude gebouw tijdens de zomervakantie. Naast het schoolterrein werden noodlokalen gebouwd om les te kunnen blijven geven op de locatie:

Het nieuwe schoolgebouw
In 2019 werd het gebouw opgeleverd en in gebruik genomen door 272 leerlingen en 27 leerkrachten en onderwijsassistenten.
Omdat het budget niet toereikend was heeft de architect Daan Josee veel van bedachte mooie en duurzame voorzieningen en de kleuren in de gevel uit het eerste plan niet kunnen realiseren. Niettemin is de architect wel heel content met het resultaat.

De oppervlakte is 2600m2 -het oude gebouw was 1400m2- waarvan Kinderopvang Freekids 380m2 gebruikt, 220 m2 is gezamenlijk en 1800 m2 is voor de basisschool.
Het gebouw is duurzaam gebouwd, gasloos, met warmtebronnen en pompen die zorgen voor een gemiddelde temperatuur tussen 19 en 23 graden in het gebouw. Mogelijk komen in de toekomst zonnepanelen op het dak.
Passend bij deze ‘algemene bijzondere basisschool gebaseerd op vrije persoonlijkheidsvorming’ is het speelbos en een Tiny Forest, een dichtbegroeid, inheems bos voor aanschouwelijk natuuronderwijs en speelplezier.

Buitenzijde van het gebouw
Aan de buitenkant is weinig af te lezen van de verschillende functies die het gebouw heeft én de bijzondere indeling.
Dat de gevel zich niet uitspreekt over wat er achter gebeurd heeft te maken met een eventuele toekomstige aanpasbaarheid en herbestemming van het gebouw.

Het ontwerp gaat uit van een wigvormig gebouw, bijna als een soort opengevouwen paperclip, aan het speelplein en de Lagedijk. De entreepui loopt door in het dak met een daklicht. Het gebouw lijkt daardoor ‘opengeritst’.
De open gevouwen V- vorm, als gevolg van de wegen rondom de locatie, geven De Werf een mooie en uitnodigende entree. Die entree geeft toegang tot de centrale ruimte die open is over twee verdiepingen zodat kinderen van alle leeftijden contact met elkaar kunnen maken.  
Aan de kant van de Provincialeweg zijn de ramen smal, vanwege de geluidsbelasting op de gevel.

In het gebouw
Tussen de uitwaaierende vleugels zit de entree en de centrale ontmoetingsruimte met eromheen, beeldende vorming, muziek, het speellokaal, gymnastiek voor de onderbouw en het kinderdagverblijf met vier groepsruimten; dat is voor de omvang van de school behoorlijk groot. De lesruimten zijn opgezet in clusters van drie lokalen met een leerplein ertussen.
Op de begane grond bevindt zich het cluster voor de onderbouw, de jongste kinderen. 

Deze clusteropzet is op de verdieping nog duidelijker te zien. Daar bevinden zich drie clusters van elk drie lokalen met een leerplein. De opzet van de clusters is zo dat er geen verkeer van aangrenzende clusters doorheen hoeft, zodat er op het leerplein van elke cluster een rustig leerklimaat is.

Vanuit het centrale trappenhuis kun je onafhankelijk in elke cluster binnengaan. De clusteropzet is als het ware een minischool in de school. Ze heeft een eigen entree met garderobe en toiletten, een woonkamer als leerplein en de instructieruimten als afzonderlijke kamers. 

Naast de onafhankelijke ontsluiting vanuit de centrale ontmoetingsruimte zijn ook alle clusters doorgelust, zodat de kinderen ook op bezoek kunnen gaan bij hun buren -waar kom ik volgend jaar te zitten, of voor kinderen die vooruit zijn, wat leren ze hier- zonder dat ze terug hoeven te gaan naar de centrale ruimte. Dat was voor de school ook belangrijk omdat kinderen niet alleen leren van hun leerkracht maar ook veel van elkaar en daarvoor moeten ze elkaar spontaan kunnen ontmoeten en zien.  De vide van de centrale hal en de informele route met bruggetje door alle clusters heen bevordert dit contact.
Een opvallende verschijning is dat bruggetje. Deze sluit de lus van de informele route door de drie cluster heen en is erg leuk om te zien als er kinderen  overheen lopen als je binnenkomt. Een circuitvormige ontsluiting is heel plezierig, omdat je dan niet dezelfde weg terug hoeft te lopen en ongewenst tegen elkaar inloopt. 

Een opvallende verschijning is het bruggetje. Deze sluit de lus van de informele route door de drie cluster heen en is erg leuk om te zien als er kinderen  overheen lopen als je binnenkomt. Een circuitvormige ontsluiting is heel plezierig, omdat je dan niet dezelfde weg terug hoeft te lopen en ongewenst tegen elkaar inloopt. 

Tussen Provincialeweg, Lagedijk, Koperslagerstraat en Herderkindpad,
waar Zaandijker kinderen e.a. vroeger, vandaag, morgen en in de toekomst
‘zichzelf en elkaar helpen, niemand hinderen en alles zo goed mogelijk doen’.

_{Bronnen:
– NHD: diverse artikelen
– de Orkaan: diverse artikelen
– website De Werf: www.ikcdewerf.nl
– foto noodlokalen: R.S. de Vries, Nieuw-Vennep
– fotografie nieuwbouw: Vincent Nijhof, Deventer
– tekeningen en impressies: Maas Kristinsson architecten}